Sanda

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël sanda (散打, colpì a l'asar) a l'é në spòrt ëd combatiment cinèis un contra un. S-ciairà dle vire coma në stil indipendent, a l'é considerà un dij component ëd j'art marsiaj cinèise. La paròla sanda a l'é la pì antica e la pì dovrà, bele che ël nòm ofissial stabilì dal govern cinèis a l'é sanshou (散手, man a l'asar, paròla ch'as arferiss al combatiment ësportiv lìber).

Tanme spòrt, dle competission ëd sanda a son ëtnùe durant ij campionà ëd wushu, da banda dle competission ëd taolu (forme). Për la sicurëssa dij partissipant, durant j'ancontr ëd sanda a son pa consentì ij colp con ël ghëmmo, con ël ginoj, lë strangolament e le leve articolar. Nopà, a l'é possìbil bate l'aversari campandlo për da bon fòra dal tapiss, për mojen dë spinte, colp o projession. Ai combatent a l'é përmetù dë sté còrp a còrp mach për 3 second. Se gnun dij doi a riess a liberesse o a projeté l'aversari a tèra, l'àrbiter a antëromp ël confront.

La pì part ëd le competission ëd sanda a son ëtnùe ansima a na pedan-a aussà ciamà leitai (擂台), e ij combatent a pòrto ëd protession a la testa (caschet), a la cassia (corpet), a le man (guanton), ai genitaj (cuchija) e a la boca (paradent). Fin a chèich agn fa a j'ero dovrà ëd protession ëdcò për le gambe (paratibie), ma ancheuj ël regolament antërnassional a-j prevëd pì nen; tutun an chèiche nassion o federassion ësportive, ij paratibie a son obligatòri (për esempi an Italia). Durant j'ancontr ëd sanda a son përmetù ij colp ëd pugn, ëd càuss, e le projession a tèra. Sòn për lòn ch'a rësguarda ël sanda amatorial. An Cin-a a son organisà ëd torneo ciamà Sanda Wang ("Re dël Sanda") ch'as ten-o ansima a 'n ring sìmil an tut e për tut a coj dovrà për la bòcs ossidental, andoa ij combatent a pòrto coma protession mach ij guanton e ij paradent e a peulo dovré, an dzorpì dij pugn e dij càuss, ëdcò ij colp ëd ginoj. Cheidun ëd costi atleta ëd sanda a partìssipo ëdcò a d'àutri torneo ëd combatiment, dont ël K-1 e lë Shoot-boxing. Dle vire a l'han sucess, dzortut ant le competission ëd Shoot-boxing, dont ël regolament a jë smija a col dël sanda.

D'atleta ëd sanda a l'han partissipà ëdcò a j'arnomà dësfide "stil contra stil", motobin ëd soens contra d'atleta ëd bòcs thailandèisa, ma ëdcò contra d'atleta ëd karate, kick-boxing e taekwondo. Costi event a servo dzoratut a feje areclam ël sanda, ant la speransa dë spantiene la popolarità.

Ël sanda a l'é na sòrt ëd kick-boxing: as combat mach an doi, an posission ëd vardia motobin àuta (parèj che ant la bòcs). Për le técniche ëd pugn, as deuvro ij normaj diret, gancio e montant, pì d'àutre forme ëd pugn pì ràire. Për cole ëd càuss, a son normaj ij càuss sircolar, lateraj, frontaj.

Ant le gare ofissiaj a son protegiù la testa, la cassia con un corpet e ij pugn con dij guanton. Tut ël còrp a l'é bërsaj vàlid, gavà ij ginoj ch'as peulo pa colpì, pen-a la squalìfica.

Apress un perìod dë studi inissial, ij contendent as taco, ëd sòlit a l'ancamin con ëd técniche ëd càuss (pì longhe) e peui ëd pugn, a distansa pì curta. Për finì, a sërco la prèisa bassa (daré dle cheusse) e la projession (l'aversari a l'é solevà, opura mach aterà). Ëd sòlit le riprèise a duro tre minute.

Orìgin

Ij combatiment ëd sanda as peulo giumaj vëddse durant qualsëssìa gara o manifestassion relativa al kung fu wushu; st'art marsial a l'é an camin ch'a conòss la via dël professionism dzoratut ant jë Stat Unì. Soe orìgin a fongo ant j'antiche scòle ëd wushu cinèise, ch'a esisto da la preistòria dj'art marsiaj.

La nàssita ëd costa art marsial as peul retrodaté a l'época dla sossietà primitiva. Për oten-e j'arsorse dont a-i era damanca për la dzorvivensa, la gent a l'ha amprendù, pian pianòt, la lòta con ij pugn e ij càuss, a campé a tèra l'aversari an dovrand le gambe e d'àutre técniche.

Durant ël perìod ëd le Prime e dj'Otogn e jë Stat Combatent (720 aGC - 221 aGC), lë scambi cultural antra le popolassion a l'é stait motobin fiorent, parèj coma j'anfluense dij vàire stij d'art marsiaj.

Le prime gare marsiaj a son ëstait cole dël leitai, paròla che për sòlit a ìndica la piataforma riaussà anté che as dësrolo ij combatiment: ij doi contendent as afrontavo an aplicand le técniche pì eficass amprendùe durant la pràtica, a man patanùe opura ëdcò con d'arme, con l'obietiv ëd buté k.o. l'aversari. J'ancontr soens a provocavo ëd greve menomassion fìsiche o adritura la mòrt d'un dij contendent.

Da la dinastìa Song (960 dGC - 1279 dGC) a la dinastìa Qing (1644 dGC - 1911 dGC), dapress al moviment contadin e a j'organisassion segrete, a son nassuje vàire sossietà ch'as dedicavo a j'esercissi marsiaj. A-i era damanca dë scambié j'esperiense për mojen ëd la concorensa marsial, a esistìo vàire tipo ëd famije e técniche ëd lòta e antra la popolassion le gare an sël leitai a j'ero motobin ëspantià. Ant ij di ëd festa un combatent a organisava un "palchet" e a acetava le dësfide ëd qualsëssìa àutr combatent, ij partissipant a l'avìo pa damanca ëd registesse an antìcip. Ël combatiment a l'era intèis coma na forma popolar për sossialisé e, a coj temp, a j'ero ëdcò vàire fomne ch'as dedicavo a j'esercissi ëd sanda.

A smija che durant ij campionà cinèis ëd Guoshu (dit Guokao, esam nassionaj) dël 1928 a Nanchino as son dësrolasse an sël leitai dij combatiment ëd na brutalità tal che ai 15 finalista a l'é stàit proibì ëd combate për nen core l'arzigh ëd perde la vita. Për cost motiv ant j'agn '60 ël govern cinèis a l'ha dàit mandà ai pì grand Mèistr ëd Cin-a ëd riorganisé lë stragròss patrimòni técnich dël Kung Fu Wushu e a l'é stàit parèj che, apress ëd tratative fatigose, a l'é nà ël sanda che ancheuj i conossoma: në spòrt complet, marsial e, da antlora, nen violent. An efet a l'han ëstabilì ëd régole ben precise, motobin severe con ël but d'evité che j'atleta as podèisso ferì, përmetend parèj a minca scòla d'esprime soa esperiensa e capassità.

Sanda modern

Ij combatiment un contra un a l'han na stòria motobin longa an Cin-a, e a son stait ciamà con vàire nom, coma xiangbo, shoubo, chaishou, qiangshou, jiji e da leitai ("grand ring"). Tanme part però dij modern ëspòrt da competission e da combatiment a contat pien, ël sanda a l'ha na stòria relativaman curta.

Ant ël Mars 1979, la Comission Nassional për lë Spòrt ëd Cin-a (CNSC), la pì àuta organisassion sportiva ofissial cinèisa, a l'ha decidù che tre istitù (Zhejang Provincial Sports Training Center, Beijing Tiyu Xueyuan e Wuhan Physical Education College) a dovìo ancaminé a sperimenté ël sanda coma spòrt da competission. A càusa dla mancansa ëd publicità fin-a antlora, ël sanda a l'avìa pa ëd técniche e ëd métod d'ansegnament ëstandardisà, e dzortut a l'avìa pa un regolament. Ij tre istitù sernù për dësvlupé lë spòrt sanda a dovìo formulé ëd régole, criteri ëd giudissi e métod d'ansegnament, e an dzorpì feje areclam ël sanda coma spòrt an Cin-a.

Ant ël maj 1979, ij tre istitù a presento ël sanda an pràtica durant na gara nassional ëd wushu a Nanning, ant la provinsa ëd Guangxi. Ant ël midem moment, a l'ha son ëstàiti organisà d'àutri esperiment an d'àutre località e provinse. Durant ël rëscontr nassional dl'otóber 1979, ël CNSC a l'ha organisà la prima esibission pùblica ëd sanda e j'atleta a son ëstàit selessionà da j'istitù ëd Zhejang, ëd Pechin, e dla provinsia ëd Hebei. L'esibission a l'ha consitù nen mach ëd técniche, ma ëdcò d'esercissi d'ansegnament. Dal maj 1980, a son ëstàiti costituì vàire d'àutri istitù ëd sanda, e tuti a l'han fàit na dimostrassion ai campionà nassionaj ëd wushu a Taiyuan. Ant l'istess perìod, l'Università d'Educassion Fìsica ëd Pechin a tnisìa ëd competission ësperimentaj ëd Sanda për ij sò atleta con ël but d'amelioré l'esperiensa dj'organisator e dij giùdes.

Ant l'otóber 1980, ël CNSC a l'ha ciamà d'espert dai tre istitù inissiaj për formulé un regolament da competission. Ant ël maj 1981, j'università ëd Pechin e ëd Wuhan a l'ha ëtnù për la prima vira an pùblich na competission ësperimental ëd sanda ai campionà nassionaj ëd wushu a Shenyang. Ëd gené 1982, ël CNSC a l'ha organisà na Conferensa Nassional për le Régole dël Sanda, për decide ël regolament ofissial. Ij ses istitù anvità a son ëstait: Pechin sità, Università ëd Pechin, provinsa ëd Shandong, provinsia ëd Hebei, provinsa ëd Guangdong e Università ëd Wuhan.

Da la reantrodussion dël sanda a le prime competission ofissiaj, un perìod d'anviron tre agn, ël CNSC a l'ha spendù na gròssa gifra e a l'ha coinvolgiù dle senten-e d'atleta e espert d'art marsiaj për valorisé lë spòrt sanda. A la fin, ëd gené 1982, a son ëstaite stabilìe le régole ofissiaj, ij criteri ëd giudissi e ij métod d'ansegnament. Apress anviron 30 agn ëd silensi a càusa dl'instabilità polìtica dla Cin-a, ël sanda a l'era a la fin rinà. Pechin a ten ij prim campionà nassionaj ofissiaj ëd sanda an novèmber 1982, la competission a l'é dësrolasse ansima a un sercc ëd neuv méter ëd diàmeter, ch'a sarà peui modificà ant un pì tradissional quadrà, d'8 méter për banda, riaussà, ciamà leitai. Ëdcò ël regolament a l'é stàit apress na frisa modificà, an manera da rende le régole pì detajà.

Tanme part dj'art marsiaj cinèise, ël sanda a l'é ancamin ch'a arsèiv l'atension da tute part dël mond, con sempe pì atleta e nassion angagià an cost ëspòrt.

Etimologia

Anticaman ël sanda a l'era conossù ëdcò con ij nom ëd xiangbo (lòta contra l'àutr), shoubo (lòta con le man), bian (furia), baida, shouzhan (bataja con le man).

La paròla "sanda" a veul dì për da bon "pugn lìber", e a l'é soens antèisa coma la possibilità ëd colpì an manera lìbera sò aversari, ma a peul esse rendù mej con "combatiment lìber". Costa manera ëd ciamé la bòcs cinèisa a l'é tìpich dël Nòrd dla Cin-a e a l'é un vocàbol motobin dovrà ant le scòle europenghe e african-e.

Esponent famos

Chèich combatent ëd sanda, famos dzoratut ant jë Stat Unì, a son Cung Le, Rudi Ott e Marvin Perry. Antra j'esponent cinèis pì famos i trovoma Chen Chao, Liu Hailong e Yuan Yubao.

Anliure esterior

IWUF International Wushu Federation