Schéletr

Lë schéletr a l'é l'ansem dle struture dj'òss e cartilaginose ch'a sostnisso, a protegio, e a dan forma al còrp dj'organism vertebrà, comprèis j'uman. A serv ëdcò da pont d'atach për ij mùscoj e a giuta ant la produssion ëd célule sanguin-e e ant l'anmagasinage dij mineraj. Ant j'uman, lë schéletr a l'é fàit ëd 206 òss (ant j'adult), combin che ij neonà a n'abio ëd pì (apopré 270), che as fondo durant l'adolessensa.

Strutura dlë Schéletr

Lë schéletr uman as divid ant:

Schéletr assial: A comprend ël crani, la colòna vertebral, le còste, e lë stern. A protegg ël servel, ël cheur, ij polmon, e àutri òrgan vitaj.
Schéletr apendicular: A comprend le struture ëd ij brass, gambe, spale, e basin. A përmët ël moviment e a sosten ij mùscoj.

Component prinsipaj

Òss: Struture rìgide fàite ëd tessù d'òss (es.: fémor, òmer, còste).
Cartilagin: Material flessìbil ch'a amortisa ij còlp (es.: ant le gionture).
Ligament: Tessù conetiv ch'a colega j'òss ant le gionture.
Gionture: Pont andova j'òss as treuvo e as bogio (es.: ginoj, ghëmmo).

Fonsion dlë Schéletr

Sostegn: A manten la forma dël còrp e a sosten ij tissù mòrbid.
Protession: J'òss a protegio j'òrgan intern (es.: crani për ël servel, còste për ël cheur).
Moviment: Grassie a le gionture e ij mùscoj atacà, a përmët ël marcé, core, e àutri moviment.
Produssion ëd célule sanguin-e: La mija òssea (ant j'òss piàit) a produv globoj ross, bianch, e piastrin-e.
Anmagasinage dij mineraj: Causs e fòsfor a son anmagasinà ant j'òss e lìberà quand ël còrp a n'ha da manca.

Patologìe Associà

Frature: Roture d'un òss për trauma o dësvlup dëbol (es.: osteoporosi).
Osteoporosi: Ridussion dla densità òssea, ch'a aumenta l'arzigh ëd frature.
Artrite: Infiamassion ëd le gionture, con dolor e ridussion ëd mobilità.
Scoliosi: Curvatura anormal ëd la colòna vertebral.
Càncher ëd l'òss: Tumor malegn che a colpiss ël tessù dj'òss.
Rachitism: Maladìa dle masnà causà da mancansa ëd vitamina D, ch'a men-a a òss dëboj o deformà.

Tecnologìa e Tratament

Ij progress ant la medzin-a a l'han portà a:

Pròtesi dj'òss' e gionture artifissiaj: Sostitù mecànich për òss o gionture danegià.
Trapiant ëd mija òssea: Për traté leucemìa o dësfonsion imunitarie.
Fisioterapìa: Esercissi për artrové la mobilità dòp trauma.
Misin-e për l'osteoporosi: Ch'a riduvo la pèrdita ëd densità òssea.
Chirurgìa ortopédica: Operassion për corege deformità o frature complicà.
Stampa 3D d'òss: Tecnologìa an svilup për creé struture dj'òss personalisà.

Curiosità

L'òss pì longh a l'é ël fémor (òss dla gamba), col pì cit a l'é la staffa (ant l'orija).
La colòna vertebral uman-a a l'ha 33 vèrtebre, ma cheidun-e as fondo ant ël cors ëd la vita.
J'òss a son ëdcò na sorgiss d'anformassion archeològica, riveland età, sèss, e stòria ëd maladìe dj'individuaj.

Conclusion

Lë schéletr a l'é na part essensial dël còrp uman, combinand fonsion mecàniche, biochìmiche, e protetive. Soa salute a dipend da në stìl ëd vita ativ, na dieta equilibrà, e contròj médich regolar. La ricerca a continua a dësvlupé neuve terapìe për mejoré la gestion dle maladìe dj'òss e gionturaj.