Sfiladòira dël coton
La sfiladòira dël coton (o sfiladòira; an anglèis cotton gin) a l'é na màchina inventà dël 1793 da l'american Eli Whitney për separé rapidament la fibra dël coton dai sò smens. Sta anvension a l'ha revolussionà l'andustria tèssil, riduvend ël temp ëd travaj d'un fator 50 e trasformand ël coton ant la pì amportanta coltivassion dël Sud djë Stat Unì, con conseguense profonde an sël sistema dë s-ciavism.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Prima dla sfiladòira, la separassion dle fibre da jë smens a l'era fàita a man, un process laborios ch'a ciamava 10 ore për prodùe na libra 'd coton polid. Dël 1793, Whitney a vëdd ël problema ant le piantagion Georgian-e e a anventa na màchina con: - Un cilìnder rotant armà da gàbie dentà ch'a ciapavo le fibre. - Na grija ëd fil ëd fer ch'a lassava passé le fibre ma nen jë smens. - Un còfo rotativ ch'a gavava le fibre dai dent. La prima version a l'era manovrà a man; peui, a l'é stàita automatisà con la fòrsa dl'eva o dël vapor.
Impat econòmich e sossial
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Espansion dël coton: La produssion a passa da 750.000 libre (1793) a 2.000.000 'd balë (1850).
- Crisi dë s-ciavism: La dëmanda 'd man d'euvra a l'ha fissà ël sistema dë s-ciavism ant ël Sud, contribuend a le tension ch'a porteran a la Guèra 'd secession.
- Andustrialisassion dël Nòrd: Le filande ëd Massachusetts e Rhode Island a pròspero grassie a l'aprovigionament ëd coton a bass cost.
Sfiladòire ant ël Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, l'andustria dël coton a l'é dësvlupasse dël sécol XIX, ma a l'ha pa dovrà la sfiladòira 'd Whitney për via ch'as importava coton già sfilà da l'América e l'Égit. Le filande piemontèise (es. Filatura Giobert ëd Biela) a preferìo ël coton a fibra longa, processà con d'àutre técniche. Tutun, ant j'agn '30, le sfiladòire mecàniche a son ëstàite instalà ant le poche coltivassion locaj dël Vërslèis për smon-e 'd coton piemontèis.
Eredità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Mentre che la sfiladòira a l'ha stimolà l'economìa global, a l'é stàita un dij fator ch'a l'han posà le base për la guèra sivila american-a. An efet, Thomas Jefferson a l'ha definì l'anvension ëd Whitney «la màchina ch'a l'ha cambià ël destin ëd na nassion».