Sistema nervos
Ël sistema nervos a l'é na rej ëd comunicassion complicà ch'a coordina le funsion dël còrp, a elàbora j'anformassion sensoriaj, e a përmëtt ëd reagì a jë stimoj ambientaj. A l'é formà da neuron (célule nervose) e da struture ëd sostegn com le célule gliaj. As divid an doi part prinsipaj: ël sistema nervos sentral (cervel e miola spinal) e ël sistema nervos periférich (nerv e gangi).
Strutura dël sistema nervos
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Neuron:
- Dendrit: Ramificassion ch'a arsèiv ij signal dj'àutri neuron.
- Asson: Long prolongament ch'a trasmet j'ampuls elétrich.
- Sinapsi: Pont ëd comunicassion antra neuron, andoa as lìbero dij neurotransmetor.
- Sistema nervos sentral (SNS):
- Servel: Contròla pensé, memòria, emossion, e funsion vitaj (respirassion, ritm cardìach).
- Miola spinal: Trasmëtt ij signaj dal servel al còrp e a gestiss ij rifless autònom.
- Sistema nervos periférich (SNP):
- Nerv sensitiv: A pòrta j'anformassion dai sens al SNS.
- Nerv moviment: A trasmet j'órdin dal SNS ai mùscoj e a le giàndole.
Sòrt ëd sistema nervos
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Sistema nervos volontari (somàtich): Controlà con la volontà (esempi: marcé).
- Sistema nervos involontari (autònom):
- Simpàtich: A prepara ël còrp a l'assion («combat o scapa»).
- Parasimpàtich: A riprìstina l'equilibri («pòsa e digeriss»).
Fonsion prinsipaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Arsèive stimoj (dolor, lus, son).
- Elaboré anformassion ant ël servel.
- Coordiné rispòste (moviment, secret ëd giàndole).
- Mantnì l'omeòstasi (equilibri antërn).
Amportansa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sistema nervos a l'é essensial për:
- La comunicassion antra célule e òrgo.
- L'adatament a l'ambient (aprendiment, memòria).
- La protession dël còrp (rifless, dolor com signal d'alarm).
Patologìe
[modìfica | modifiché la sorgiss]Cheich problema comun:
- Maladìe neurodegenerative: Alzheimer, Parkinson (pèrdita ëd neuron).
- Sclerosi mùltipla: Dëstrussion ëd la guàina ëd mielin-a ant ël SNS.
- Epilessìa: Atività eletrìca anòrmal ant ël servel.
- Ansietà e depression: Dësbalansi dij neurotransmetor.
Conservé la salute dël sistema nervos
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Esercissi mentaj: Letura, gieugh dë strategìa, amprendiment.
- Dieta san-a: Omega-3 (pess), vitamin-a B (gran), antiossidant (fruta).
- Dormì a basta: Arparé ij dan neurològich.
- Evité stress e tossin-e: Fum, àlcool e dròghe a danegio ij neuron.
Prevenzion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Contròl médich regolar, vacinassion (es. contra la meningite), e protession dij trauma crànich (caschet).
Ël sistema nervos a l'é ël «diretor» dël còrp, na rej ëd precision ch'a l'ha da manca ëd cure e rispet për fé front a le sfide dla vita.