Sistema respiratòri
Ël sistema respiratòri a l'é ël sistema ëd j'òrgan e struture ch'a përmëtto a j'organism ëd gavé ossìgen (O₂) da l'aria e ëd eliminé diòssid ëd carbòni (CO₂) dal còrp. A l'é essensial për la respirassion celular, ël process ch'a dà energìa a le sélule. An j'uman, a comprend le vie respiratòrie superior e inferior, ij polmon, e ij mùscoj ch'a giuto ant la ventilassion.
Struture dël Sistema Respiratòri
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij component prinsipaj a son:
- Nas e boca: Intrada d'aria, con muco e pèil për filtré e umidifiché l'aria.
- Faringe e Laringe: A guido l'aria vers la trachea; la laringe a conten le corde vocaj.
- Trachea: Tubo rinforsà da anej ëd cartilàgin, ch'a divid ant ij bronch prinsipaj.
- Bronch e Bronchìoj: A pòrto l'aria ai polmon e as ramìfico an struture pì cite.
- Polmon: Òrgan spongios con milion dalvéoj (sachëtte d'aria) andova a-i é lë scàmb dij gas.
- Diafram e mùscoj intercostaj: Mùscoj ch'a contròlo l'espansion e la contrassion dij polmon durant la respirassion.
Fonsionament
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sistema respiratòri a travaja an doi fas: 1. Inspirassion (intrada d'aria): Ël diafram as contra e as bassa, e ij mùscoj intercostaj a deurbo la gabia toràcica, consentend ai polmon ëd ampinisse d'aria. 2. Espirassion (seurtìa d'aria): Ël diafram as arlassa e a monta, e la gàbia toràcica as riduv, fòrsand l'aria a seurte.
Ant j'alvéoj, l'ossìgen a passa ant ël sangh travers ij capilar, e ël CO₂ a l'é espelù dal sangh për esse butà fòra. Ël servel a contròla ël ritm respiratòri basandse an sla concentrassion ëd CO₂ ant ël sangh.
Amportansa Biològica
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Produssion d'energìa (ATP) për ël metabolism celular.
- Manteniment dël balans àcid-base (pH) ant ël sangh, eliminand ël CO₂.
- Difèisa contra patògen e partissele con mùco, pèil, e sistema imunitari local.
- Produssion ëd son (parlà e crij) grassie a la laringe.
Patologìe Associà
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Asma: Infiamassion e strèit ëd le vie respiratòrie, causà da alergìe o fator ambientaj.
- BPCO (Maladìa polmonar ostrutiva crònica): Dan ai polmon për via dël fum o d'inquinament.
- Polmonite: Anfession dij polmon da bater, virus, o fungi.
- Càncher ai polmon: Soens colegà al fum ëd sigarëtte.
- COVID-19: Maladìa viral ch'a colpiss le vie respiratòrie.
- Apnèa dël seugn: Interussion ëd la respirassion durant ël seugn.
- Fibrosi polmonar: Tessù cicatrisial ant ij polmon ch'a riduv la flessibilità.
Tecnologìe e Tratament
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij progress ant la medzin-a a l'han portà a:
- Iniator e broncodilatador: Për gestì l'asma e la BPCO.
- Ventilassion mecànica: Macchinari ch'a giuta la respirassion ant ij cas grav.
- Ossigenoterapìa: Utilisà për passient con mancansa d'ossìgen.
- Trapiant ëd polmon: Solussion për maladìe terminaj.
- Vassin: Për prevnì anfession respiratòrie (es.: influensa, COVID-19).
- Campagne contra ël fum: Për ridùe l'arzigh ëd maladìe polmonar.
Conclusion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sistema respiratòri a l'é fondamental për la vita, an consentend lë scambi ëd gas vitaj. Soa salute a dipend da në stil ëd vita san, da l'ambient, e da l'acess a le cure médiche. La ricerca a continua a studié terapìe për maladìe cròniche e a amelioré le técniche ëd tratament.