Stòria
La Stòria a l'é lë studi dij event passà dl'umanità, registrà për mojen ëd document, testimonianse, e anàlisi crìtiche. A l'é na dissiplin-a sossial ch'a mira a comprende l'evolussion ëd le società, ij conflit, le colture, e j'idèje ch'a l'han marcà ël cors dël temp. Ël termo a ven dal grech historia (ἱστορία), ch'a veul dì "anvestigassion" o "conossensa otnùa për anquiry".
Métod e Sorgiss
[modìfica | modifiché la sorgiss]La stòria as basa an sle sorgiss primarie (document originaj, testimonianse direte) e sorgiss secondarie (anterpretassion dë studios). Jë stòrich a deuvro:
- Archeologìa: Scav d'oget material.
- Archivi: Document scrit com tratà, litre, giornaj.
- Stòria oral: Racont dij testimoni viv.
- Siense ausiliarie: Cronologìa, paleografìa, numismàtica.
Perìod Stòrich
[modìfica | modifiché la sorgiss]La stòria as divid an perìod:
- Preistòria: Da la comparsa dl'òmo fin a l'invension dla scritura (circa 3500 a.C.).
- Età Antica: Da la Mesopotamia a la fin ëd l'Imperi Roman (476 d.C.).
- Medi Ev: Dal 476 a la drocà ëd Costantinòpol (1453).
- Età Moderne: Dal Rinassiment a la Rivolussion Fransèisa (1789).
- Età Contemporania: Da la Rivolussion Fransèisa al di d'ancheuj.
Sot-dissiplin-e
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Stòria Polìtica: Studi dij podèj e dij govern.
- Stòria Sossial: Vita quotidian-a, class, famija.
- Stòria Coltural: Art, religion, tradission.
- Stòria Econòmica: Comersi, produssion, svilup.
- Stòria Local: Anvestigassion dle comunità regionaj (es. stòria dël Piemont).
Amportansa dla Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Memòria coletiva: A manten vive le rèis ëd na comunità (es. la resistensa piemontèisa).
- Lession dal passà: Comprende j'eror për evité ëd arpet-je.
- Identità: A giuta a definì chi ch'i soma (es. l'unità d'Italia e ël ròl dël Piemont).
Desfide djë Studi Stòrich
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Ogetività: Jë stòrich a peulo esse anfluensà da pregiudissi polìtich o colturaj.
- Sorgiss limità: Document perdù o censurà (es. archivi brusà durant le guère).
- Memòria seletiva: Cheidun a peul strumentalisé la stòria për fin polìtich.
Stòria e Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'ha un patrimòni stòrich rich:
- Epoca roman-a: Rest ëd Augusta Taurinorum (Turin).
- Medi Ev: Cese gòtiche e castej feodaj.
- Risorgiment: Turin capital dël Regn d'Italia (1861-1865).
- Andustrialisassion: Fàbriche Fiat e trasformassion sossiaj.
Ij musé piemontèis (es. Museo Egissi ëd Turin) e j'archivi stòrich (Archivi ëd Stat) a son essensiaj për preservé sta memòria.