Suite ëd protocòj Internet

La Suite ëd protocòj Internet (an anglèis Internet Protocol Suite), conossùa ëdcò com TCP/IP, a l'é n'ansem ëd protocòj ëd comunicassion ch'a përmëtto ai dispositiv ëd coleghesse an sla ragnà Internet e àutre rej. A l'é organisà an quatr livej prinsipaj (Application, Traspòrt, Internet, e Gestion dël mojen) e a definiss coma ij dat a devo esse struturà, trasmëttù, e arsèivù. TCP/IP a l'é l'infrastruta técnica ch'a sosten ël funsionament d'Internet.

Stòria

Ani 1960-70: Dësvlupà da DARPA (USA) për creé na rej resilient ant ël contest militar (ARPANET).
1974: Vint Cerf e Bob Kahn a publìco l'artìcol seminal ch'a presentava TCP/IP.
1983: ARPANET a adòta TCP/IP com sò standard ùnich, marcand la nàssita d'Internet modern.
1985: Primi RFC (Request for Comments) ch'a definisso jë standard TCP/IP.
Ani 1990: Espansion global grassie al navigator web e al protocòl HTTP.
Al di d'ancheuj: IPv6 a sostituiss gradualment IPv4 për risòlve ël problema dj'adrësse limità.

Strutura a Livej

La suite TCP/IP a l'é partagià an quatr livej:

Livej d'Aplicassion (Application Layer): Gestiss ij servissi diret a l'utent (es. HTTP, SMTP, DNS).
Livej ëd Traspòrt (Transport Layer): Control ëd fluss e garansìa ëd conession (TCP, UDP).
Livej Internet (Internet Layer): Gestion dj'adrësse e rotament dij pachet (IP, ICMP).
Livej ëd Gestion dël Mojen (Link Layer): Trasmission fìsica dij dat (Ethernet, Wi-Fi).

Protocòj Prinsipaj

TCP (Transmission Control Protocol): Orientà a la conession, garantiss la spedission fidel.
IP (Internet Protocol): Assigna adrësse (es. IPv4: 192.168.1.1, IPv6: 2001:db8::1).
HTTP/HTTPS: Trasferiment ëd pàgine web.
DNS: Tradussion ëd nòm ëd domini an adrësse IP.
SMTP/POP3: Spedì e arsèive email.
UDP: Protocòl sensa conession për aplicassion an temp real (es. streaming).

Usagi Pràtich

Navigassion web: Acess a sit via HTTP/HTTPS.
Comunicassion an temp real: Ciamà VoIP (Skype) e videoconferensa (Zoom).
Trasferiment d'archivi: FTP për carié dat su server.
Gestion ëd rej locaj: DHCP për assigné adrësse IP automàticament.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Interoperabilità: Colegament ëd dispositiv ëd marca diferente.
- Scalabilità: Adatàbil a rej pcite o gròsse.
- Flessibilità: Sostegn a vàire aplicassion e servissi.
Svantagi:
- Sicurëssa: Vulnerabilità a j'atach (firewall e VPN a devo esse dovrà).
- Complexità: Difìcil configurassion për rej avansà.

Evolussion Tecnològica

IPv6: Introdussion dël 1998 për sostituì IPv4 (4.3 miliard adrësse → 340 sestilion).
TLS/SSL: Cifradura dij dat an sij livej d'aplicassion (HTTPS).
QUIC: Protocol basà su UDP për HTTP/3, otimisà për velocità.
SDN (Software-Defined Networking): Gestion flessìbil ëd rej via software.

Vardé ëdcò

Arferiment

RFC 791 * Internet Protocol (1981). IETF.
Kurose, J. F. (2017). *Computer Networking: A Top-Down Approach*. Pearson.

Ligam estern