Surgo
| ?surgo | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Classìfica sientìfica | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Sorghum bicolor (L.) Moench, 1794 |
Ël surgo (Sorghum bicolor) a l'é na pianta erbosa dla famija dle graminacee (Poaceae), coltivà për ij sò gran, fòragg për j'animaj, e produssion ëd sìrop. An Piemont, ël surgo a l'ha avù un ròl amportant ant l'alimentassion rural e ant l'agricoltura, specialment ant le zòne pì sëcche o montagnose.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël surgo a l'é originari dl'Àfrica subsarian-a e a l'é spantiasse an Euròpa travers l'Àsia Minor e la region mediterania. An Piemont, a l'é stàit introdovù dël sécol XVII, quand che ij contadin a sercavo dle colture resistente a la suitin-a e a le condission difìcij. A l'é dventà amportant ant le zòne àride dle Langhe e dël Roèro, andoa ël teren sabios e pòver a favorìa soa chërsùa.
Caraterìstiche
[modìfica | modifiché la sorgiss]La pianta dël surgo a peul rivé a n'autëssa ëd 3 méter, con dë spi compat e gran rotond ëd color rossastr o biancastr. A l'é conossù për soa resistensa a la suitin-a e a le maladìe, grassie a soe rèis profonde ch'a ciamo eva an bass. Ij gran a son rich ëd fibre, protein-e, e mineral com fer e potassi.
Coltivassion an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Stòricament, ël surgo a l'era coltivà ant le colin-e pì pòvre e sabiose, andoa àutri sereaj a riessìo pa. Soa produssion a l'era destinà a:
Aliment uman: Farin-e për pan e polenta.
Foragg: Feuje e gamba për nutrì ij beu e ij cavaj.
Sìrop: Estrat da chèiche varietà, dovrà coma dolseur natural. Ant j'ùltim desen-e d'agn, la coltivassion a l'é calà për l'ariv d'àutre colture com ël gran e ël mais, ma a l'é mantnùa da chèich coltivador tradissionaj o për usagi speciaj (es. prodòt bio).
Usagi ant la cusin-a piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Pan ëd surgo: Fàit con farin-a mës-cià ëd surgo e gran, aromàtich e nutrient.
Polenta: La polenta ëd surgo a l'era na alternativa econòmica a cola ëd mais ant le famije pòvre.
Bèive: An chèich zòne, ij gran a j'ero fermentà për fé na beivanda simil a la bira.
Dessert: Ij gran a j'ero dovrà për fé doss ëd le feste, mës-cià con mèj o nos.
Ecomomìa e sfide
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël surgo a l'é stàit sostituì da colture pì reditissie, ma ant j'ùltim agn a l'ha torna atirà l'atension për soe qualità:
Sostenibilità: Pòca eva necessaria, adat a le càuse dël cambiament climàtich.
Dieta sensa glùten: La farin-a ëd surgo a l'é naturalment sensa glùten.
Bioenergìa: Utilisà për prodove biomasa o biocombustìbij.
Tradission e cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]Proverbi: «Surgo e sudor a fan seurte ‘l savor» (arferì a la fadiga dij camp).
Feste dël racolt: An chèich pais, la mietitura dël surgo a l'era selebrà con danse e mangé comun.
Memòria dij vej: Ancor contà ant ij racònt dij contadin, che a lo ciamavo «ël gran dij pòver».
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël Piemont dël sécol XIX, ël surgo a l'é stàit dovrà për sustnì la popolassion durant le carestie.
Le spi ëd surgo a j'ero butà ant le ca coma simbòl ëd prosperità.
Ant la medzin-a popolar, j'infusion ëd feuje ëd surgo a j'ero dovrà për traté j'anfluesa.
Ël surgo a arpresenta na testimonianza dla resiliensa dl'agricoltura piemontèisa, na pianta ch'a l'ha sustnù le generassion ant ij moment pì dur. Soa stòria a l'é n'esempi ëd coma na coltura a peul adatesse a le necessità dla tèra e dla gent.