Taurin

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ij Taurin a l'ero 'n pòpol ch'a ocupava 'l sènter dl'atual Piemont, da nen confonde con ij sèltich Tauriss (o Nòrich) ch'a vivìo ant l'atual Àustria sentral. L'opinion pì comun-a a l'é che ij Taurin a l'ero 'd ligurin, bele se 'l contat coj selt a l'avìa anfluensaje assè da rendje nen dsernìbij da lor. Già j'autor antich a trovavo malfé classificheje (conforma Plini e Strabon a l'ero dij ligurin antich, conforma Livi semi-gàlich, conforma Apian sèltich); ëdcò ancheuj a son definì con prudensa selt-ligurin. Conforma Polibi soa capital as ciamava Taurasia, ma l'archeologìa a l'ha pa ancor riussì a trové soa giusta posission, bele s'a dovìa esse a la confluensa dël Pò an Dòira Rivàira, anté che ancheuj a-i é Turin.

Stòria

Ij papé e le testimonianse archeològiche a son tròp pòch për podèj conòsse bin ës pòpol e j'autor antich a l'han gnanca sitalo vàire. A resto ëd topònim o 'd sufiss tìpich ch'a lasso dì che j'antich ligurin a son passà për ël Piemont. Con l'ariv dij gàlich dal Tesin (V sécol aGC), ij ligurin a son viaman artirasse dë dlà dla Deura Bàutia e peui ancor oltra Pò. As sa nen se ij sèltich a son mës-ciasse coj ligurin an manera pasia o s'a l'han combatuje e scassaje. As preferiss la teorìa passìfica, dagià ch'a-i ero pa 'd linie ch'a spartivo bin le tère 'd si doi pòpoj. An efet as rëscontro 'd vilage ligurin a nòrd ëd Pò e 'd vilage sèltich a sud ëd Pò (dont Cher e Teston-a).

Fra ij tanti grup ligurin ij Taurin a stasìo ant la pian-a dnans jatuaj vaj ëd Susa e Lans, mentre a nòrd, ant ël Canavèis a-i ero ij Salass e a sud a-i ero j'Epanté (ant la landa fra Carmagnòla e Bra) e ij Caborià (fra Pélis e Pò). Livi e Strabon a fortivo che la tèra dij Taurin a pijava 'dcò ij còj dj'Alp, e donch anticaman lor-sì a controlavo 'dcò le comunicassion con la val ëd Ròno. Sta vos as gropa con ëd mit grech motobin confus, conforma ai quaj che Ércol a l'é scontrasse con ël legendari re Taurisch mentra a traversava j'Alp për tornè a Micene con ij beu ëd Gerion; a sarìa staie 'dcò na via d'Ércol batùa da j'Argonàuta an tornand an Grecia con ël plucc d'òr.

Conforma Plini ij Taurin a l'ero 'd baròt, d'arcuitor e 'd bërgé. Lë scritor a sita la coltura dl' asia (na sòrt ëd sèila) e l'archeujta dj' araviceli (na varietà 'd pìgnola).

Dël 218 aGC a son stàit atacà da Anìbal, già lià con j'insùber, e sò vilage prinsipal, Taurinia o Taurasia, a l'é stàit vagnà e flambà dòp n'assedi 'd tre dì. Contut ch'a son nen trovasse ëd testimonianse archeològiche, as fortiss con na bon-a aprossimassion che sta sità a l'era a la confluensa 'd Pò an Dòira Rivàira. N'àutra discrepansa fra le version a l'é cola ch'as sa nen se Taurinia o Taurasia a l'era 'l vilage prinsipal ('me Polibi a conta) o 'l sol vilage dij Taurin ('me nopà Livi a sosten).

Con la dërota d'Anìbal e 'd sòj alià soldà gàlich, la zòna a l'é passa sot contròl roman e a l'é tacà la latinisassion ch'a l'é compisse mach vàire agn apress. Durant ës perìod la provinsa a l'era considerà d'estrem confin: dòp le guere pùniche, an Val Susa e an Val Chison a l'é nassù 'l Regn Còssi (dal nòm dël re Còssio) che a l'ha guernà soa andependensa da alià 'd Roma fin-a dòp l'età d'August.

Apress la mòrt ëd Giulio Céser, ij triùmvir a l'han aprovà l'anession dla colònia 'd Iulia Taurinorum che peui Otavian a ciamrà Iulia Augusta Taurinorum dël 27 aGC.