Tecnologìa nuclear

Tecnologìa nuclear a l'é l'ansem d'arzigh e técniche ch'a deuvro le reassion nuclear (fission o fusion) për generé energìa, produve isòtop medicaj, o fé d'arserche sientìfiche. Malgré soe aplicassion amportante, a resta un camp motobin discutù për via dij arzigh radioàtiv e dj'efet a long termo.

Stòria

La tecnologìa nuclear a l'ha soe orìgin ant la dëscuerta dla radioatività da part d'Henri Becquerel e Marie Curie ant ël 1896. Dël 1938, Otto Hahn e Fritz Strassmann a l'han realisà la prima fission nuclear artifissial. Durant la Sconda guèra mondial, ël Proget Manhattan (Stat Unì) a l'ha portà a la creassion ëd bombe atòmiche, marcand l'inissi dl'era nuclear. Dël 1954, l'URSS a l'ha butà an servissi la prima central nuclear sivil a Obninsk. An Italia, la central ëd Latina a l'é stàita ativa dal 1963 al 1987, ma dòp ël referendum dël 1987, l'Italia a l'ha abandonà l'usagi sivij dl'energìa nuclear.

Prinsipi fondamentaj

Fission nuclear: A càpita quand che ël nùcleo d'un àtom pesant (es. urani-235) a l'é dividù an doi nùcleo pì cit, liberand energìa e neutron ch'a manten-o na reassion a caden-a. Costa a l'é la técnica dovrà ant le central nuclear.
Fusion nuclear: Process andoa che doi nùcleo leger (es. idrògen) as fond për formene un pì pesant, liberand energìa. A l'é ël midem process ch'a suced ant ël Sol, ma a l'é ancora an fase sperimental an sla Tèra (es. proget ITER an Fransa).

Aplicassion

Energétiche: Central nuclear për generé eletricità (apopré ël 10% ëd la produssion mondial).
Medzin-a: Produssion d'isòtop për radioterapìa, diagnòstica (es. PET scan), e sterilissassion d'utiss.
Industriaj: Contròl ëd qualità con radiografìa, datassion ëd repert archeològich.
Militar: Produssion d'arme atòmiche e propulsion ëd sota-marin o pòrta-areoplan.

Sfide e debate

Sicurëssa: J'acident com Cernobyl (1986) e Fukushima (2011) a l'han mostrà ij arigh ëd contaminassion e 'd reassion.
Scart nuclear: Gestion a long termo ëd le scòrie radiotive, ch'a peulo resté pericolose për milen-e d'agn.
Proliferassion: Arzigh che la tecnologìa nuclear sivil a sia dovrà për fabriché d'arme.
Cost: La costrussion e ël dësmontament dle central a ciamo investiment gròss.

Futur ëd la tecnologìa nuclear

Reator ëd quarta generassion: Sistema pì sicur ch'a deuvra scòrie o tòri coma combustìbil.
Fusion nuclear: Ël proget ITER a visa a dimostré la fasibilità ëd l'energìa dël futur, sensa scòrie a long termo.
SMR (Small Modular Reactor): Reator cit e modular për fornì energìa a comunità isolà.

Vardé ëdcò

Colegament estern

Agensia Antërnassional për l'Energìa Atomica (IAEA)
Proget ITER - Collaborassion antërnassional an sla fusion.