Teramòt

Un teramòt a l'é na vibrassion ëd la Tèra causà dal moviment ìmprovis dle plàche tetòniche o da atività vulcàniche. Costi moviment a lìbero n'energìa ch'a viagia an forma d'onde sìsmiche, ch'a peulo causé dësrutiment d'anfrastruture, feriment, o mòrt. La fòrsa d'un teramòt as mzura con la scala Richter o la scala Mercalli.

Cause

• Moviment tetònich: Le plàche tetòniche a scoro, a s'antërseco, o as dëstaco, creand ëd fàude (es. fàuda ëd San Andreas ant jë Stat Unì).
• Atività vulcànica: L'erussion ëd na montagna vulcànica a peul provoché dë scòsse locaj.
• Atività uman-e: Atività com min-e, dìghe idroelétriche, o fraturament idràulich (fracking) për estrae idrocarbur.

Sòrt ëd teramòt

• Tetònich: Causà dal moviment dle plàche (90% dij cas).
• Vulcànich: Associà a l'atività d'un vulcan.
• Anvodà: Generà da l'òm (es. dòp n'esplosion nuclear).
• Arproduvù (Réplica): Scòsse pì cite ch'a séguito ël teramòt prinsipal.

Efet

• Fìsich: Rutura dël teren, fran-e, tsunami (se ël teramòt a l'é sota l'océan).
• Uman: Mòrt, ferì, dësrutiment ëd ca, stra, e pont.
• Econòmich: Cost ëd ricostrussion, pèrdita d'atività produtive.

Teramòt stòrich

• Messina 1908: Un dij pì catastròfich an Italia (7.1 Richter), con 100.000 mòrt.
• Italia Sentral 2016: Scòsse ëd 6.2 Richter ch'a l'han dësblà Amatrice e Norcia.
• Océan Indian 2004: Teramòt ëd 9.1 Richter con tsunami ch'a l'ha massà 230.000 përson-e.
• Piemont 1808: Un teramòt ëd 5.8 Richter a l'ha colpì la region, causand dann a j'edifissi.

Prevension e Sicurëssa

• Sistema d'alerta: Sensor ch'a peulo avertì për protege.
• Edifissi anti-sìsmich: Costrussion conforma a le norme për resiste a le scòsse.
• Educassion: Esercitassion ant le scòle e comunità për savèj còsa fé durant un teramòt.

An Piemont: La region a l'é considerà a bass arzigh sìsmich, ma le zòne dle Alp e dle colin-e ëd Turin a son pì esposte. L'ARPA Piemont a ten sot euj l'atività sìsmica.

Arferiment

USGS (2023). Understanding Earthquakes.