Triàngol
Ël triàngol a l'é un polìgon con tre lat e tre ponte, un dij concet fondamentaj dla geometrìa. A l'é definì com la figura formà da tre pont nen alinià (ponte) colegà da tre segment (lat). Ël termo "triàngol" a ven dal Latin triangulum, ch'a veul dì "trè àngoj", e a l'é stàit adotà an Piemontèis dal latin.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Lë studi dij triàngoj a l'ha soe orìgin ant le sivilisassion antiche, com j'Egissi e ij Babilonèis, ch'a dovravo triàngoj ant l'arpresentassion ëd teritòri e ant l'architetura. Pitàgora (VI sécol a.C.) a l'ha formulà l'avosà teorema ëd Pitàgora për ij triàngoj retàngoj, mentre che Euclid a l'ha sistematisà j'arserche ant ij sò Element (300 a.C.), definend le propietà base. Ant ël Médi Ev, ij triàngoj a son stàit dovrà ant l'astronomìa e ant la navigassion.
Caraterìstiche
[modìfica | modifiché la sorgiss]Soma dj'àngoj: La soma dj'àngoj intern ëd un triàngol a l'é sempe 180°.
Teorema ëd Pitàgora: Ant un triàngol retàngol, ël quadrà dël lat pi longh (ipotenusa) a l'é ugual a la soma dij quadrà dj'àutri doi lat (catet).
Perìmeter: Soma dle longheur dij sò tre lat.
Sòrt ëd Triàngol
[modìfica | modifiché la sorgiss]As peulo classifiché për longheur dij lat ò për mzura dj'angoj:
Për lat:
- Equilàter: Tut ij tre lat a l'han la midema longheur, e tuti j'angoj a son ëd 60°.
- Isòssele: Doi latt a l'han la midema longheur, e doi angoj a son ëd midema mzura.
- Scalen: Tut ij lat a l'han longheur diferente.
Për angol:
- Acutàngol: Tuti j'angoj a son men ëd 90°.
- Retàngol: Un angol a l'é ëd 90° (còst opost ciamà ipotenusa).
- Otusàngol: Un angol a l'é pì grand ëd 90°.
Utilisassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij triàngol a son dovrà ant:
- Architetura: Struture stabij (es. trav ëd fer për pont).
- Trigonometrìa: Për calcolé distanse anacompagnàbil (es. autëssa d'un mont).
- Art e design: Sìmbol ëd balansa (es. triàngol equilàter ant ël lògo ëd Mercedes-Benz).
- Geodesìa: An piantà për definì le coordinà ëd teritòri.
An Piemont, ij triàngol a son stàit dovrà ant le cùpole baròche (es. Basilica ëd Superga) e ant l'agrimensura tradissional.
Triàngol famos
[modìfica | modifiché la sorgiss]Triàngol ëd Pitàgora: Combinassion ëd nùmer antregh ch'a sodisfo ël teorema ëd Pitàgora (es. 3-4-5).
Triàngol ëd Bermùda: Zòna mitològica ant ël Mar dij Caràib (pa matemàtich, ma cultural).
Triàngol ëd Sierpinski: Figura fratal otnùa an gavand triàngol ësgionzù.