Vërdura
La vërdura a l'é na categorìa d'aliment vegetaj, part ëd le part comestìbij ëd piante (feuje, reis, gamba, fior, o frut) che a son consumà crùe, cheuite, o conservà. An Piemont, la vërdura a l'ha un ròl essensial ant la dieta mediterania e ant la cusin-a tradissional, con dle preparassion arnomà com la bagna càuda, la povronà, e le mnestre ëd legum. La coltivassion ëd vërdura a l'é antëgrà ant l'economìa rural e ant la cultura locaj.
Botànica
[modìfica | modifiché la sorgiss]Da na mira sientìfica, la vërdura as definiss coma tute le part comestìbij ëd le piante ch'a fiorisso, esclus ij frut doss (es. pom, pera). As peul classifichesse an:
- Feuje: Salade, spinass, biarave.
- Rèis e tùber: Caròte, ravanin, patate.
- Gamba e siòle: Séleri, aj, siole.
- Fior: Còj, caulifior.
- Legum: Fave, pòis, faseuj.
- Frut vegetaj: marzan-e, tomàtiche, povron.
Varietà piemontèise
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'é famos për vàire vërdure tradissionaj, coltivà ant sò teritòri:
- Card gheub ëd Nissa Monfrà: Card coltivà sota tèra për rend-lo tënner, dovrà ant la bagna cauda.
- Povrot ëd Carmagnòla (IGP): Povron doss ëd color ross, giaun, o verd, arnomà për sò savor.
- Còj ëd Tijon: Còj verd tradissional dël Cuneèis.
- Tapinabò: Rèis coltivà për sò gust ëd arciciòch, dovrà ant le supe.
Usagi ant la cusin-a
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le vërdure piemontèise a son dovrà ant:
- Antipast: Crudité ëd siole, povron rustì, o sòma d'aj (aj gratà sul pan).
- Prim piat: Minestron con legum ëd stagion, risòt a le pomàtiche, o panissa verselèisa (ris, faseuj, e salamin).
- Piat prinsipaj: Bagna càuda (sàussa càuda ëd aj e ancioe con vërdura), povronà, e ratatoja.
- Conserve: Giardinera (vërdura sota asil), pomàtiche sëcche.
- Dessert: Torta ëd spinass o caròte.
Salute
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le verdure a son na sorgiss amportanta ëd vitamin-e (A, C, K), fibra, mineraj (potassi, magnesi), e antiossidant. A giuto a riduve l'arzigh ëd maladìe cardiovascolar, diabet, e chèich tipo ëd tumor. Contut, cheidun (es. spinass) a peul conten-e ossalat, ch'a peul antëferì con l'assorbiment dël causi. A consijo ëd consumé vërdura ëd color divers për otnì tùit ij benefissi.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La coltivassion ëd vërdura an Piemont a armonta a j'époche roman-e, con j'ort dij soldà e dij monio. Ant ël Médi Ev, le feuje amère (es. sicòria) a j'ero base dël mangé popolar. Ant ël sécol ch'a fa XIX, l'introdussion ëd pomàtiche e patate a l'ha rivolussionà la dieta. Dòp la Sconda Guèra Mondial, la mecanisassion agrìcola a l'ha cambià ij métod ëd coltivassion, ma le varietà locaj a son stàite preservà.
Coltivassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, le verdure a chërso ant le colin-e assolà, le pianure irigà, e j'ort urban. Le tècniche a son sia tradissionaj (rotassion dle colture, compost) che moderne (sere, agricoltura biològica). Le sfide prinsipaj a son le maladìe (es. peronòspora dle patate) e la concorensa dij prodòt strangé.
Cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]La vërdura a l'é un sìmbol ëd sust e tradission. A l'é protagonista ëd feste com la Fera dël Povron a Carmagnòla e la Sagra dël Card a Nissa Monfrà.