Alpin
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
L'ideassion[modìfica | modifiché la sorgiss].png)  J'alpin a son un còrp ëd tropié ëd montagna dl'esèrcit italian, pensà e studià ant ël 1866 dal cap dë stat-magior general Giuseppe Domenico Perrucchetti. Chiel-sì, contra l'opinion prevalenta che na guèra ëd difèisa a dovìa për fòrsa dësrolesse an sla pian-a padan-a, a sostnìa la possibilità e l'amportansa ëd n'arzistensa an sl'arch alpin. A l'era antlora essensial avèj a disposission dle trupe specialisà, formà da òm costumà a la vita an montagna, ch'as podèisso mobilitesse an pressa për buté un prim antrap a n'ofensiva nemisa e dé ël temp al gròss ëd l'esèrcit ëd consentresse e ëd rivé al front. An soa propòsta, Perrucchetti a l'avìa designà le provinse anté ch'a ventava recluté coste fòrse: Ùdin, Belun, Vicensa, Veron-a, Bressia, Bérghem, Sondri, Còm, Noara, Turin, Coni, Pòrt Morissi, Génoa. La creassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Le prime quìndes companìe a son ëstàite formà ségoit a decret dël 15 d'otóber 1872 (sot-signà da re Vitòrio Emanuel II a Nàpoli anté ch'a l'era aj bagn) pr'inissiativa dël ministr ëd la goèra, ël general noarèis Céser Ricotti-Magnani. Ant la relassion ch'a precedìa ël decret as na spessificava ël but: col ëd controlé chèiche val ëd le frontere ossidental e setentrional dl'Italia. Ël decret a fissava ëdcò ël model dla divisa: braje grise con banda rossa; paltò grison ëscur; capel a cùpola con fris na stèila, glan ross e la piuma 'd cornajass; ghete 'd tèila. L'arma a l'era ël fusil Wetterli, model 1870. L'organisassion inissial[modìfica | modifiché la sorgiss]Le prime quìndes companìe a son ëstàite constituìe ant ël mars 1873, argropà an quatr repart alpin, mincadun comandà na n'ufissial superior. Le companìe a j'ero:
Minca companìa a l'era dotà d'un magasin d'arme e 'd vestiari, 'd na carëtta da mul dël tipo dovrà ant soa comba e 'd na bes-cia. La coscrission local[modìfica | modifiché la sorgiss]Për j'esigense a le quaj a dovìo rësponde j'alpin, a l'é fasse n'ecession al sistema nassional con ël qual a l'era reclutà ël rest ëd l'esèrcit: j'alpin a j'ero reclutà con ël sistema teritorial, visadì ant le mideme zòne ëd montagna ch'a dovìo pressidié. Sòn a l'avìa tra l'àutr ël vantagg ëd na mobilitassion motobin pì lesta e ëd na mej conossensa dle trupe dël teren ant ël qual a dovìo operé. A l'é dzortut an cost caràter regional ch'a l'ha soa adoss lë spìrit ëd còrp ch'a l'ha sempe caraterisà j'alpin e ch'a fongo le tradission ch'a l'han contribuì a popolarisene la figura. Le riorganisassion[modìfica | modifiché la sorgiss]La riussìa dle prime 15 companìe a l'ha portà, con laj dij 30 dë stèmber 1873, a l'angrandiment dl'orgànich, con la creassion d'àotre 9 e ij comand ëd repart a son ëstàit portà a 7. Si provediment-sì a son ëstàit atuà ant ël 1874 e ant ël 1875. Ël còrp a l'é stàit soagnà dël distintiv ëd le trupe speciaj, figurà da la cornëtta da buté an sël capel. An dzorpì aj soldà a l'é dasse la mantlin-a e le gambere a liasse, tanme cole portà ant le combe. Dël 1m ëd gené 1875 ij set comand ëd repart a son ëdventà comand ëd batajon, mincadun ch'a gropava 3 o 4 companìe. Ij batajon a l'avìo nen n'ufissial médich, ma a l'ero echipagià con un sach ëd sanità, ch'a contnisìa meisin-e bel fé da dovré. Le sede dij batajon alpin a j'ero: Coni, Ël Mondvì, Turin (3rs e 4rt batajon), Còm, Veron-a e Trevis (peui tramudà a Cornijan). A la fin dël 1878, séghit al decret real dij 30 d'ost, le companìe a son ëdventà 36 formanda 10 batajon: Ël Mondvì, Fossan, Bra, Turin, Susa, Civass, Cher, Dësensan, Veron-a e Cornijan. Minca companìa a l'era ëd 250 òm, un total ëd 9000 alpin. Antratant a l'era cambiasse la divisa, adotanda la giaca bleu-turchèis con ij filet ross e dël 1880 a l'é stabilisse 'n model ëd gambal ùnich. An ardobiand companìe e batajon, con laj dij 29 ëd giugn 1882 a son ëstàit constituì 6 regiment alpin, ij prim quatr formà su tre batajon, ël quint e ël sest su quatr. Con laj dij 23 ëd giugn 1887 ij regiment a son ëstàit portà a 7, peui a dventran 8 con laj dij 15 ëd luj 1909. La fòrsa total a l'era ëd 26 batajon e 78 companìe, con 8 muj mincadun-a. Dël 1894, për prim, j'alpin a son armasse con ël fusil Parravicino-Carcano, model 1891 (ch'a sarà dovrà ancora ant ël 1945). L'ordinament dël còrp a l'ha passà vàire trasformassion antra le doe guère mondiaj. Arcostituì 'd fasson gradual apress la sconda guèra mondial, ël còrp ëd j'alpin a l'é stàit organisà an sinch brigà: la turinèisa, la tridentin-a, l'oròbica, la Cador e la Julia. Soa utilisassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Le guère coloniaj[modìfica | modifiché la sorgiss]La prima bataja dj'alpin a l'é stàita cola d'Adua dël 1m ëd mars 1896, anté ch'a l'han combatù quatr companìe d'alpin comandà dal colonel Menini, mòrt ant la bataja. Ël còrp a l'ha contribuì a la guèra italian-a turca dël 1911-1912 për la conquista dla Libia con des batajon: Ël Mondvì, Salusse, Fenestrele, Susa, Ivrèja, Édol, Veston, Veron-a, Feltre e Tolmes: ël prim a dësbarché a l'é stàit ël batajon Salusse ant l'otóber 1911; ij darié batajon a son rintrà an novèmber 1913. La prima guèra mondial[modìfica | modifiché la sorgiss]J'alpin a son ëstàit angagià fin-a an fond e ëd fasson rudia durant la prima guèra mondial, essenda le trupe mej preparà a afronté 'l combatiment an s'un front për la pì part montagnos tanme col italian-austrìach. Dij dosentmila òm anrolà ant ij batajon alpin, trantessinchmila a son mòrt ant la guèra. La sconda guèra mondial[modìfica | modifiché la sorgiss]Dël 1940, l'Italia a l'é intrà an guèra con 5 division alpin-e, ch'a l'han combatù an sij front fransèis, jugoslav, grech-albanèis e russ.
Dzortut an costi doi darié front, j'alpin a l'han patì dle preuve motobin greve, agravà da l'ineficenta diression ëd la guèra dij comand e dël goern. A pòrto sò nòm[modìfica | modifiché la sorgiss] |
