Architetura fassista

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

L'architetura fassista a l'é në stil d'architetura dësvlupà da j'architet dle sossietà fassiste da j'agn 1920, quand ch'a l'ha vagnà ëd prestis con l'union fra la pen-a nassùa architetura moderna e le dutrin-e nassionaliste dij goern fassista dl'Euròpa ossidental. Lë stil a arciama col dl'architetura roman-a antica. Comsëssìa, j'edifissi dl'era fassista a l'avìo nen n'aspet spatussant e a l'ero batì con simetrìa, semplissità e 'n manch general ëd decorassion. Sia Benito Mussolini sia Adolf Hitler a l'han dovrà 'l neuv stil architetural 'me un-a dle vàire manere për unifiché ij sitadin ëd sòj stat e tenté 'd fondé na neuva era dla coltura nassionalista, e për smon-e 'l podèj dla nassion.

Ancheuj, ëd neuve architeture an stil fassista as fan pì nen, dagià che le potense dl'ass a son stàit batù ant la sconda guèra mondial. L'ideologìa polìtica fassista a l'é tòst dësparìa e l'istess a l'é sucedù a sto stil d'architetura, apress la guèra dj'agn 1940. Durant l'era pòst-fassista sto stil a l'é stàit motobin schivià për nen arciamé ij regim.

Stòria

Lë stil fassista a arflet ij valor dël fassism 'me n'ideologìa polìtica ch'a l'é dësvlupasse apress la prima guèra mondial. La filosofìa a l'é definìa da na fòrta élite nassionalista controlà da 'n goern totalitarista. Scond dij paràmeter moraj, la sossietà fassista a consìdera la nassion e la rassa superiore, e a-j consìdera 'dcò pì amportante che j'òm sìngoj. Na nassion fassista a veul mondé tute le colture e j'idèje ch'a rivo nen da la stòria dla coltura nassional. La vision ëd na nassion fòrta, unìa e stàbil da na mira conòmica a l'han arseivù consentiment an Euròpa ossidenal dòp la distrussion fìsica e conòmica dla guèra 14-18, e a l'é nassù, oltra ai moviment fassista, ëdcò na neuva conomìa ciamà corporatism.

Fassism italian e nasism alman

L'architetura fassista a l'é vnùa popolar con ël goern ëd Benito Mussolini an Italia dal 1922 al 1943. Ant ës perìod chiel a l'ha modificà 'l ròl esecutivo da col ëd prim ministr con un goern ëd cabinet, a na ditarura. Pòchi agn apress soa montà al podèj, a ventava ciamelo "Il Duce". L'idèja ëd Mussolini a l'era ëd rampiassé la democrassìa con un goern idealista, e për fé sòn a l'ha pijà 'l contròl ans tute le forme ëd comunicassion e a l'ha vorsù trasformé ëdcò l'identità architetural. Ël neuv stil modernista a l'era na manera për giuté a costruì soa vision dl'Italia unìa e fassista. Quand Mussolini a l'ha domandà ëd dësvlupé në stil architetural fassista, j'architet a l'ancamin a l'han imità col dl'Imperi Roman, për porté l'orgheuj stòrich e 'l sens nassionalista al pòpol italian. L'architetura fassista a l'era un-a dle vie che Mussolini a l'avìa decidù 'd përcore për ranforsé l'arnassensa coltural an Italia.

Similment, quand che Hitler a l'ha pijà 'l podèj an Almagna dël 1933 a l'ha trasformà la Canselerìa d'Almagna ant na ditatura, e a l'ha peui espluatà l'architetura fassista 'me un dij tant utiss për giuté a unì e nassionalisé 'l pais sot sò goern. Hitler a l'avìa progetà d'arfé tut ël sènter ëd Berlin dòp che le potense dl'ass a l'avrìo vagnà la sconda guèra mondial e sta neuva capital a sarìa ciamasse Welthauptstadt Germania. Hitler a l'ha fàit disegné a sò architet favorì, Albert Speer, la neuva metròpoj tuta batìa an stil fassista.

Stil

L'architetura fassista a resta na branca dl'architetura modernista. An Italia l'architetura fassista a l'é ëdcò stàita motobin anfluensà da l'architetura rassionalista dj'agn 20. As peul dësserne ste architeture, dagià che la fassista a l'ha le caraterìstiche neoclàssiche, la rassionalista nò. Però nen tute j'architeture fassiste a l'ero dabon neoclàssiche, e donch la distinsion a l'é nen motobin precisa. N'aspet tìpich ch'a caraterisava l'architetura fassista a l'ero j'ampie muraje bianche lassà a pòsta për dësrolé, quand ch'a l'era damanca, dij drapò o d'enòrm tilèt ch'a podìo avèj tricolor, svàstiche, fass litòri e d'àutri sìmboj totalitarista o nassionalista.

Ant l'Almagna, j'euvre architeturaj fassiste a l'ero stragrosse e motobin spassiose, fàite apòsta për j'"esperiense ëd massa", quand milen-e 'd përson-e a podìo radunesse e pijé part al patriotism dj'event coletiv, mentre a scotavo ij discors ëd Hitler o d'àutri comandant dël partì nasista.

Lë stil fassista a l'era simétrich, clàssich, enòrm, con ij canton aùss, maj ariondà. Sti palass a dovìo dé 'n sens ëd sogession e tëmma për soa grandor, e a l'ero fàit ëd calcar e d'àutre pere dure për duré tanme a sarìa dovùa duré l'era fassista. Ij palass a l'ero sempi, e a l'avìo nen ëd disegn articolà. Tùit sti aspet a giutavo le ditature a esibì sò goern total dla popolasssion. Hitler e Mussolini a consideravo l'architetura 'me na forma 'd propaganda.

Architet

Ij pì amportan archite italian e alman dl'architetura fassista a son stàit:

Giuseppe Terragni, dont l'euvra pì avosà a l'é la Casa del Fascio a Còm.
Marcello Piacentini, dont l'euvra pì avosà a l'é 'l distrèit dl'EUR, tacà a batì dël 1936 për la fera mondial ch'a dovìa essie dël 1942, për ij vint agn ëd l'era fassista italian-a. Ant ël compless ëd l'EUR as peul trové ël Palazzo della Civiltà Italiana, ciamà dcò ël "Colossé squadrà". N'àutra soa euvra avosà a l'é 'l Tribunal ëd Milan.
Albert Speer, l'architet preferì da Hitler, a l'ha progetà lë Stadi Zeppelinfeld, ant ël pless dij Reichsparteitagsgelände ("Piste për le parade festive dël Partì"), ch'a serv ëdcò për disputé ij gieugh olìmpich. A l'ha ëdcò prontà ij pian për arfé Berlin an architetura fassista, dantorn n'ala stragròssa ciamà Volkshalle.