Castelneuv an Bormia

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Castelneuv an Bormia

Stat:	Italia
Region:	Piemont
Provincia:	Provincia ëd Lissandria
Nòm 'n italian:	Castelnuovo Bormida
Coordinà:	Latitudin: 44° 44′ 37.7′′ N Longitudin: 8° 32′ 45.1′′ E Mostra an sla carta
Autëssa:	123 m s.l.m.
Surfassa:	13,11 km²
Abitant:	698 (2018)
Comun dj'anviron:	Arvàuta, Cassèine, Tsé
CAP:	15017
Prefiss tel.:	0144
Còdes ÌSTAT:	006052
Còdes fiscal:	C229
Sant protetor:	san Quìrich
Festa dël borgh:	tersa dumìnica ëd luj

Sit istitussional

Castelneuv an Bormia (Castelnuovo Bormida an italian) a l'é un comun dël Piemont ëd 698 abitant ^[1], ant la provinsa ëd Lissandria.

Ël pais a resta ai bòrd antra l'Àut Monfrà e la Pian-a Lissandrin-a e sò teritòri a comprend le basse colin-e e la pian-a an sla riva oriental ëd la Bormia.

Stòria

Ij document ch'a armonto ai sécoj ch'a fan X e XI a mostro che la nàssita 'd Castelneuv a l'é lijà ai tentativ dël Vëscovà d'Àich dë spantié 'l pròpi podèj temporal an sij teritòri a val ëd la sità arlongh al cors ëd la Bormia. Dël 996 ël vësco Prim a oten da l'imperador Oton III ëd Sassònia la conferma dla giursdission feodal an sle vile ëd Cavàu, Strev, Ters e Cassèine, ma ëdcò s'ën districtus ant ën ragg ëd tre mija (4,5 km) da dite vile. L'area 'd Castelneuv a fasìa part dël districtus ëd Cassèine e ël castel e 'l vilagi 'd Castelneuv a sarìo stàit fondà a la mità dël sécol ch'a fa XI: ël castel a l'é nominà për la prima vira an n'at ëd donassion dël vësco San Guido al monasté 'd San Pé an Àich, anté ch'a ven cità 'dcò la presensa 'd na piev dedicà a Sant'Àngel.

Con na fortificassion an sla sima d'ën punt aussà, ij vësco a volìo sicuresse 'l passagi dla Bormia davzin a la strà ch'a mnava da Àich a Torton-a (che an época roman-a a l'era ciamà via Aemilia Scauri).

Ij vësco a esercito 'l contròl sël castel (ch'a oten soa identità teritorial viaman ch'a chërs la popolassion) fin a l'inissi dël sécol ch'a fa XII, quand ch'ël feod a passa sota ai marchèis ëd Monfrà dla dinastìa aleràmica: dël 1164 l'imperador Federich I Barbarossa a conferma la sgnorìa feodal al marchèis Vielm V ël Vèj. Dël Dosent ël feod a smìa spartì an condivision antra 'l Monfrà e la Comun-a 'd Lissandria. Dël Tërzent ij vësco d'Àich a oten-o torna da l'imperador chèich drit sël pais, ch'a passa però torna esclusivament ai Marchèis ëd Monfrà dla dinastìa dij Paleòlogh. Castelneuv a sarà për ël Monfrà n'important postassion ëstratégica al confin con ij teritòri 'd Cassèine e dë Tsé ch'a l'ero goernà dal Ducà 'd Milan.

Ij marchèis a atribuisso l'anfeodassion dël pais a vàire famije: Adorn, Pòr, Sòp, Sach, Moschen e Grass. Ant ij sécoj ch'a fan XV e XVI le fortificassion a son potensià dal marchèis Vielm VIII, con la costrussion d'ën torion quadrà ancora esistent ancheuj.

Ël Marcheisà a passa ai Gonsaga 'd Màntoa dël 1536 e dal 1575 a ven promovù a Ducà. Ij Gonsaga a séguito a atué la polìtica dle anfeodassion për manten-e le finanse stataj e dël Sessent a concedo Castelneuv prima a la famija Gril e peui ai Fré. L'11 gené 1704 a Castelneuv a ven combatùa na bataja antra le trupe fransèise dël Maressial Vendôme e le trupe imperiaj-piemontèise dël General Stahremberg, ant ël contest pì vast ëd la Guèra 'd Sucession Ëspagneula. Le pérdite a son stàite stragròsse da tute e doi le part ma la vitòria final ëd le fòrse imperiaj a l'ha portà al passagi dël Monfrà al Ducà 'd Savòja 'd Vitòrio Medeo II e pì tard al Regn ëd Sardëgna. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1815 Castelneuv a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) d'Àich e al Mandament d'Arvàuta.