Età dl'aram
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Ël perìod Calcolìtich (da 'nt ël Grech khalkos + lithos 'aram+pera'), che as dis ëdcò Eneolìtich ò pura Età dl'Aram, a l'é na fase dël dëvlup dla cultura dl'òmo, quand che ël dovré dij prim utiss an metal a l'ha pijait pé ansema a col dj'utiss an pera, che a restavo sempe corent. La literatura dedicà a l'archeologìa europenga për sòlit a dòvra pa la paròla 'calcolìtich' (as preferiss 'Eta dl'Aram'), a l'anvers a-j pias dovrela a j'archeòlogh che a studio l'Orient Mojen. L'Età dl'Aram a l'é motobin pì longa ant l'Avsin Orient, nopà che n'Euròpa la transission da 'nt l'Età dl'Aram a soa stabilisassion coma Eta dël Bronz a la riva motobin ampressa. As peul disse che j'europengh a travajesso sò manufat da sgnor an aram e bronz dal pì al manch coma as travajavo coj ëd pera, dëmentrè che la gent dl'Orient Mojen a l'avìa avù temp dë rivè a dle técniche motobin pì rafinà. As trata d'un perìod ëd transission, che a resta fòra da 'nt la scala dle tre età tradissional e che a-j resta antrames a neolìtich e età dël bronz. A smija che an prinsipi l'aram a fussa pa dovrà an manera spantià e che jë sfòrs për fene ëd leghe con lë stagn a sio anandiasse squasi sùbit, lòn che a fa malfé trové dle culture che a peulo definisse coma calcolìtiche an sens strèit. Per sossì la definission a l'é dovrà da j'archeòlogh mach ant chèich banda dël mond, dzortut ant l'Euròpa sud-oriental, ant l'Asia Ossidental e ant l'Asia Sentral, andoa ës perìod-sì as anandia anviron al IV mileni aGC. Pì dë rèir as dòvra ëdcò për cole culture american-e che a fasìo già dl'aram e dle leghe d'aram al temp che a l'é rivaje la conquista europenga. An Euròpa, la Gent ëd Beaker soèns as conta coma calcolìtica, coma pura le culture che për prime a son urbanisasse ant l'Asia sud-ossidental. Vàire megaliti an Euròpa a son stait tirà sù ant ës perìod-sì, e a l'é fortisse che l'unità lenghìstica Proto-Indoeuropenga a sia ëdcò chila dë sti temp-sì. L'Òmo dla giassa Ötzi, trova ant l'Ötztaler, ant j'Alp e dont reste a son datasse anvers al 3300 aGC, a l'avìa dapress un piolòt d'aram e un cotel ëd selce. Donca a l'ha tuta l'aria d'avej vivù ant un pòst dl'Euròpa che a l'era ant sò perìod calcolìtich. |
