Gaspard Monge
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Matemàtich. A l'ha studià da j'oratorian dël colege ëd soa sità, peui a l'é andà a mostré fìsica a Lion, ant ël colege dla Tërnità. Arcomandà da 'n colonel, a l'é stàit admetù a la Scòla militar ëd Mézières, anté che a l'é fasse armarché e a l'é peui dventà ansegnant. A l'é stàit mèmber dla comission esaminatris dla Scòla dla marin-a e mèmber dël comità dij pèis e mzure che dël 1790 a l'ha stabilì ël sistema métrich modern. Monge e l'arvolussion[modìfica | modifiché la sorgiss]Monge a l'era mèmber ëd la Sossietà dij Giacobin e a l'é stàit ministr ëd la marin-a ant ël goern arvolussionari dël 1792 e an cost ròl a l'ha contra-sot-signà la condana a mòrt dël re. Viste le dificoltà dla flòta fransèisa, a l'ha arnonsià al ministé. Ël comità ëd salute pùblica a l'ha ciamaje dë scrive un tratà an sla fabricassion dij canon, e chiel a l'ha falo. Dël 1794 as forma la comission dij travaj pùblich e Monge a n'ha fane part, an profitandne për fondé l'avosà Scòla politécnica, ch'a ancamin-a a marcé dal 1795. Apress chèiche dificoltà, Monge a l'é tornà a posission polìtiche ëd prim pian con Napoleon, dont a l'era amis e ch'a l'ha nominalo cont ëd Pélusium e senator. A-j va dapress durant le campagne d'Italia e d'Egit. Dël 1799 a l'é nominà ministr. A l'é mòrt dël 1818, bandonà, dëspujà da tuti ij sò tìtoj e taparà via d'l'École polytechnique për euvra dla Restaurassion. Sò travaj sientìfich[modìfica | modifiché la sorgiss]Monge a l'ha creà la geometrìa descritiva, na neuva branca dla geometrìa. An dzorpì che matemàtich, Monge a l'é dedicasse a lë studi dla fìsica e dla chìmica e a l'ha colaborà con Lavoisier. A pòrto sò nòm[modìfica | modifiché la sorgiss]Euvre prinsipaj[modìfica | modifiché la sorgiss]
Monge a arsèiv ël përmess ëd publiché cost'euvra mach dël 1795: prima ij goern a l'avìo considerà sò contnù tanme un segret militar. |
