Lenga cherokee

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Distribussion original dla lenga Cherokee
Distribussion corenta dla lenga Cherokee

Pais an dova a l'é parlà[modìfica | modifiché la sorgiss]

La lenga cherokee o Cherokee a fa part ëd le lenghe iroquoian e a l'é parlà dzortut ant jë Stat Unì.

Sistem dë scritura[modìfica | modifiché la sorgiss]

Sequoyah, inventor dël silabari Cherokee

Ël Cherokee a l'ha un sistem dë scritura silàbich dësvilupà, a parte dal 1809, da Sequoyah, un dël pòpol Cherokee, conossù ëdcò com Guest o George Gist.

Ël travaj ëd Sequoyah a l'é ampressionant, përchè a l'inissi a savìa pa ni lese ni scrive. Ma a l'era ampressionà daj feuj parlant e ant ël vir ëd na dosen-a d'agn a l'ha butà ansema un silabari ëd 85 segn për scrive ël Cherokee.

Prima a l'avìa pensà ëd rapresenté minca paròla con un segn, poi a l'ha decidù ëd rapresenté minca sìlaba con un segn. A l'é ispirasse ai segn ëd j'alfabet latin, grech, ebreo, con tut ch'a savìa pa les-je. Parèj ij segn silàbich a peulo smijé a le litre ëd cost alfabet, ma a l'han tut n'àutr valor fonétich.

L'usagi dël silabari a l'é spantiasse an pressa e dël 1824 tanti Cherokee a podìo già lese e scrive soa lenga. Dël 1828 ël giornal Cherokee Phoenix (peui Cherokee Advocate) a l'ha ancaminà a publiché con cost silabari, e an vers al 1850 ëdcò ël Cherokee Messenger, un giornal bilenga, a lo dovrava. Al di d'ancheuj la Cherokee Phoenix Press a pùblica dla litratura ant ël silabari ëd Sequoyah.

Ambelessì sota as peul vëddse ij valor fonétich dël silabari Cherokee:

Vocal →
Consonant ↓
a
[a]~[ə]
e
[e]~[ɛ]
i
[i]~[ɪ]
o
[o]~[ɔ]
u
[u]~[ʊ]
v
[ə̃]
Ꭰꭰ a Ꭱꭱ e Ꭲꭲ i Ꭳꭳ o Ꭴꭴ u Ꭵꭵ v
g
[ɡ]
Ꭶꭶ ga • Ꭷꭷ ka Ꭸꭸ ge Ꭹꭹ gi Ꭺꭺ go Ꭻꭻ gu Ꭼꭼ gv
h
[h]
Ꭽꭽ ha Ꭾꭾ he Ꭿꭿ hi Ꮀꮀ ho Ꮁꮁ hu Ꮂꮂ hv
l
[l]
Ꮃꮃ la Ꮄꮄ le Ꮅꮅ li Ꮆꮆ lo Ꮇꮇ lu Ꮈꮈ lv
m
[m]
Ꮉꮉ ma Ꮊꮊ me Ꮋꮋ mi Ꮌꮌ mo Ꮍꮍ mu
n
[n]
Ꮎꮎ na • Ꮐꮐ nah • Ꮏꮏ hna Ꮑꮑ ne Ꮒꮒ ni Ꮓꮓ no Ꮔꮔ nu Ꮕꮕ nv
qu
[kʰw]
Ꮖꮖ qua Ꮗꮗ que Ꮘꮘ qui Ꮙꮙ quo Ꮚꮚ quu Ꮛꮛ quv
s
[s]
Ꮝꮝ s • Ꮜꮜ sa Ꮞꮞ se Ꮟꮟ si Ꮠꮠ so Ꮡꮡ su Ꮢꮢ sv
d/t
[d]/[t]
Ꮣꮣ da • Ꮤꮤ ta Ꮥꮥ de • Ꮦꮦ te Ꮧꮧ di • Ꮨꮨ ti Ꮩꮩ do Ꮪꮪ du Ꮫꮫ dv
tl
[t͡ɬ]
Ꮬꮬ dla • Ꮭꮭ tla Ꮮꮮ tle Ꮯꮯ tli Ꮰꮰ tlo Ꮱꮱ tlu Ꮲꮲ tlv
ts
[t͡s]~[d͡ʒ]
Ꮳꮳ tsa Ꮴꮴ tse Ꮵꮵ tsi Ꮶꮶ tso Ꮷꮷ tsu Ꮸꮸ tsv
w
[ɰ]
Ꮹꮹ wa Ꮺꮺ we Ꮻꮻ wi Ꮼꮼ wo Ꮽꮽ wu Ꮾꮾ wv
y
[j]
Ꮿꮿ ya Ᏸᏸ ye Ᏹᏹ yi Ᏺᏺ yo Ᏻᏻ yu Ᏼᏼ yv

Dël 2010 la Apple a l'ha anserì la lenga Cherokee ant l'iPhone e ant l'iPad.

Dël 2011 Google a l'ha anserila ant Google Web Search e dël 2012 a l'ha anserila (con lenga ch'a fà 57) ant ël sistem ëd corel eletrònich Gmail.

Classìfica[modìfica | modifiché la sorgiss]

Në schema ëd classìfica dël Cherokee a peul esse:

  • lenghe iroquoian
    • lenghe iroquoian meridionaj
      • lenga cherokee

Còdes ISO[modìfica | modifiché la sorgiss]

  • Còdes ISO 639-3: chr

Arferiment bibliogràfich për chi a veul fé dj'arserche pì ancreuse[modìfica | modifiché la sorgiss]

http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=chr