Leonida Tonelli

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Matemàtich.
Leonida Tonelli a l'era nassù a Galìpoli ai 19 d'avril dël 1885, da pare e mare véneto e a l'é mòrt a l'amprovista a Pisa ai 12 ëd mars dël 1946; a l'é sotrào ant ël campossanto monumental.

Tonelli a l'ha travajà ant ël camp dle fonsion ëd variàbil real e a l'ha dàit dle contribussion fondamentaj al càlcol dle variassion.

J'agn da student

Dël 1902 Tonelli a l'é intrà a la Scòla d'angegnerìa dl'Università ëd Bològna, tutun a l'é tòst passà a la matemàtica. Antra ij sò magìster a Bològna a-i son ëstaje Salvatore Pincherle, Cesare Arzelà, Federigo Enriques e Luigi Donati. Dzortut Arzelà a l'avìa d'anteresse matemàtich davzin ai sò.
Dël 1907 Tonelli a l'é laureasse con na tesi ch'a tratava dl'estension a fonsion ëd pì variàbij dla teorìa ëd Čebyšev an sij polinòmi ch'a son la mej aprossimassion pontual ëd na fonsion continua an n'antërval. Cost travaj a l'é stàit peui publicà an na memòria ansima al volum ch'a fa XV dj'Annali di Matematica pura e applicata.

La cariera académica

Dlongh apress la làurea, Tonelli a l'é vnù assistent ëd Pincherle, ma da na mira sientìfica a l'é restà gropà a Arzelà, an continuand-ne ël travaj ant la teorìa dle fonsion ëd variàbil real, pròpe ant ël moment anté ch'a ancaminava un dësvlup bolversant ëd cost'àrea, mersì al posson ch'a l'avìa daje Henri-Léon Lebesgue a l'ancamin dël sécol. Tonelli a l'avìa ëdcò rampiassà Arzelà ant l'ansegnament, antant che chiel-sì a l'era vnù malavi; parèj a dovìa fesse quìndes ore la sman-a d'ansegnament.

Dël 1911 a l'ha vagnà un concors a la càtedra d'Anàlisi infinitesimal a l'Università ëd Parma, tutun a l'ha podù andeje mach dël 1914, apress ch'a l'han torna fàit ël concors, përchè ël prim a l'era stàit anulà. Antratant, Tonelli a l'avìa vagnà un concors a l'Università ëd Càliari e ambelelà a l'é stàit professor ëstrasordinari d'Àlgebra complementar ant ël 1913-1914. Tonelli a l'é stàit a Parma, prima tanme strasordinari, peui tanme ordinari, fin-a al 1922. Tutun dël 1916 a l'era partì volontari ant la prima guèra mondial: tanme ufissial a l'ha combatù ant ël setor ëd Monastir e peui an sl'Adamel. A l'é stàit decorà e promovù doe vire. Dël 1919 a l'é rintrà a Parma.
An dzorpì dël cors d'Ànalisi infinitesimal, a Parma a l'ha mostrà tanme ancarià ëdcò ij cors ëd Mecànica rassional e d'Anàlisi superior.
Dal 1922 al 1930 a l'é passà a l'Università ëd Bològna. An cost perìod a l'é mariasse con Maria Rondelli.

Dal 1931 a l'é passà a fé 'l professor d'Anàlisi infinitesimal a Pisa, andoa a l'ha mostrà a la Scòla Normal Superior; a l'era ëdcò ancarià d'Anàlisi superior. Cost tramud a l'é stàit possìbil për l'anteressament përsonal ëd Giovanni Gentile, ch'a l'era andàit fin-a a parlé a Mussolini: an efet, dagià che Tonelli a l'era stàit un dij promotor dël Manifest Croce, ël Partì fassista ëd Pisa as oponìa a felo ven-e.
Tonelli a l'é restà a Pisa fin-a a soa mòrt, gavà ël perìod dal 1939 al 1942, cand a l'é stàit ciamà a la càtedra d'Anàlisi matemàtica a l'Università La Sapiensa ëd Roma. A Pisa a l'é stàit diretor ëd l'Anstitù ëd matemàtica e presside dla facoltà ëd Siense.

Le sossietà sientìfiche

A l'é stàit antra ij sòcio fondador ëd l'Union matemàtica italian-a, sò prim aministrator e për tant temp mèmber ëd la comission sientìfica. Dël 1922 a l'é stàit nominà mèmber corispondent ëd l'Academia dij Linceo. Dël 1924 a l'ha vagnà la mudaja d'òr dij XL për sò tratà Fondamenti di calcolo delle variazioni. Dal 1942 al 1946 a l'ha fàit part ëd la Pontifissa Academia dle Siense. A l'é stàit ëdcò mèmber dla Sossietà matemàtica ëd Mosca. Durant ël sò perìod a Pisa a l'ha dirigiù j'Annali della Scuola Normale Superiore. Ant l'ann universitari 1943-1944 a l'é stàit diretor ëd la Scòla Normal.

Euvre prinsipaj

Fondamenti di calcolo delle variazioni (Bològna, 1921-1923)
Serie trigonometriche (Bològna, 1928)

Scasi tuti ij travaj ëd Tonelli, gavà ij sò lìber, a son cujì an quatr volum, Opere scelte, publicà a Roma dël 1960-1963. Ël prim volum a conten la lista ëd tute soe publicassion.