Niccolò Machiavelli

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Niccolò Machiavelli (Firense, 3 magg 1469 – Firense, 21 giugn 1527) a l’é stàit un filòsof, scritor e òm polìtich toscan. 'Me Leonard da Vinci, Machiavelli a l’é considerà un tìpich esempi d'òm ëd l'Arnassensa e a l’é ëdcò considerà 'me l’anventor dla siensa polìtica moderna.

Nòte biogràfiche

Fieul ëd giurista, Machiavelli a l'ha arseivù na preparassion clàssica.

Dël 1498 a l'é stàit nominà dal consèj dij Des segretari dla Canselerìa, ufissi ch'a l'ha ocupà për quatòrdes agn. Firense a l'era devastà: quatr agn prima ij Médici a j'ero stàit taparà via da la sità, doi mèis prima Savonaròla a l'era mòrt an sël farò, la sità a l'era bolversà da le lòte dle fassion e, séghit a soa aliansa con la Fransa, dont la potensa a l'avìa favorì la dominassion ëd Savonaròla, la sità as trovava isolà.

Machiavelli a possava për la creassion ëd n'armèja ëd sitadin përchè, scond chiel, mach n'esèrcit përmanent a podìa garantì la sigurëssa ëd në stat. Ancarià dël 1506 ëd riorganisé l'armada fiorentin-a, a l'ha proponù ëd buté an pe na milissia, nopà ëd ciamé dij mercenari strangé, 'me ch'a l'era la costuma.

Machiavelli a l'é restà al servissi dla sità 'd Firense fin-a al 1512. L'artorn dij Médici e ël robatament ëd la repùblica an col ann-lì a l'han butà na fin a soa cariera polìtica.
Acusà 'd complòt, dël 1513, a l'é ampërzonà e taparà via, an campagna, an sò domini ëd San Casciano. A l'é ambelelà ch'a l'ha scrivù soe euvre prinsipaj: Il Principe, ij Discorsi, j'Istorie fiorentine.

Apress soa riconciliassion con ij Médici, a l'ha podù torné lìber a Firense e, a parte dal 1520, a l'ha torna proponuje ij sò servissi. Durant ij darié agn ëd soa vita, a l'ha pijà viaman pi 'd gust a la redassion d'euvre literarie.
Ij Médici a son torna stàit campà giù pòch prima 'd soa mòrt. A chiel a-j arprociavo soa colaborassion con ij vej sovran e parèj a l'han nen antëgralo ant l'aministrassion dla repùblica restaurà.

Sò travaj teòrich

An dzorpì ëd soa atività aministrativa, Machiavelli a l'ha scrivù dj'euvre teòriche an sle chesion militar, publicà pi tard an Dell'arte della guerra. Scond chiel, ël sitadin a dev esse ëdcò soldà.
An soe Istorie fiorentine a analisa cole che, për chiel, a son le carense ëd n'armèja ëd mercenari.

Euvre prinsipaj

Epistolario (1497 – 1527)
Discorso fatto al magistrato de' Dieci sopra le cose di Pisa, (1499)
Parole da dirle sopra la provvisione del danaio, (1503)
Descrizione del modo tenuto dal Duca Valentino nello ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, il Signor Pagolo e il duca di Gravina Orsini, (1503)
Ritratto delle cose di Francia (1510)
Ritratto delle cose della Magna (1512)
Il Principe, (1513)
Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, (1513 –1519)
La mandragola, (1513, comedia teatral)
Dell'arte della guerra, (1516 – 1520)
L'asino d'oro (1517)
La vita di Castruccio Castracani da Lucca, (1520)
Istorie Fiorentine, (1520 – 1525, scrivùe për ël cardinal Giulio dij Médici, ël futur vësco ëd Roma, Clement VII)
Decennali
Belfagor arcidiavolo

Àutre euvre

Clizia, (1525)
Andria, tradussion-arfassiment dl'Andria ëd Terensi