Temperadura
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
La temperadura a l'é na grandëssa fìsica che as combin-a ant la vita ëd tùit ij dì a le comun-e sensassion ëd càud e ëd frèid. An fìsica, la temperadura as peul definisse an pì manere: tanme fonsion chërsenta dël grad d'agitassion térmica dle partissele (ant la teoria cinética dij gas), tanme ìndes dl'echilibri dij trasferiment térmich antra sistema diferent, ò tanme espression dël livel dl'entropìa d'un sistema (an termodinàmica e an fìsica statìstica). A-i é na temperadura ch'a l'é la pì bassa possìbil: a l'é ciamà ël zero assolù. La temperadura assolùa a l'é stàita antroduvùa da W. Thomson dël 1849, ch'a l'ha ëdcò daje dj'ancreuse base teòriche. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]Lë studi dla temperatura a l'é ancaminà con jë strument primitiv për mzuré ël calor. Dël 1592, Galileo Galilei a l'ha anventà ël termoscòpi, n'utiss sensa scala precisà. Dël 1714, Daniel Gabriel Fahrenheit a l'ha creà ël prim termòmetr a mercuri con na scala fidà (grad Fahrenheit). Pì tard, dël 1742, Anders Celsius a l'ha definì la scala Celsius, basà an sij pont ëd fusion e ebolission dl'eva. La scala assoluta Kelvin, ch'a part dal zero assolù (-273.15 °C), a l'é stàita introdovùa dël 1848 da William Thomson (Lord Kelvin). Descrission[modìfica | modifiché la sorgiss]La temperatura a l'é ligà a l'energìa cinética media dle partissele an un sistema. Pì le partissele as bogio ràpid, pì la temperatura a l'é àuta. Contut, a venta nen confonde la temperatura con ël calor: ël calor a l'é l'energìa trasferìa për via ëd na diferensa ëd temperatura, mentre che la temperatura a l'é na mzura dlë stat d'agitassion dël sistema. La relassion antra temperatura e volum a l'é descrivùa da lej com la ley dij gas ideaj (PV = nRT). Unità ëd Mzura[modìfica | modifiché la sorgiss]Kelvin (K): L'unità dël Sistema Antërnassional, dovrà ant la siensa pura. A parte da lë zer assolù, andova l'agitassion térmica a l'é zero. Grad Celsius (°C): Dovrà ant la vita cotidian-a e ant la siensa aplicà. 0 °C a corispond al pont ëd fusion dl'eva, 100 °C a l'ebolission. Grad Fahrenheit (°F): Utilisà dzortut ant jë Stat Unì. 32 °F a l'é ël pont ëd fusion dl'eva, 212 °F l'ebolission. Proprietà[modìfica | modifiché la sorgiss]Espansion térmica: La pì part dle sostanse as espando a l'aumenté dla temperatura. Pont ëd transission ëd fase: Fusion, ebolission, o sublimassion a càpito a temperadure specìfiche. Zer assolù (-273.15 °C): La temperatura pì bassa possìbil, andova l'agitassion térmica a cessa. Aplicassion[modìfica | modifiché la sorgiss]La temperatura a l'é ciav ant:
Vardé ëdcò[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]Kelvin, W. T. (1848). "On an Absolute Thermometric Scale". Philosophical Magazine. Celsius, A. (1742). "Observationer om twänne beständiga grader på en thermometer". Vetenskapsakademiens Handlingar. |
