Ël Borgh ëd San Martin
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Ël Borgh ëd San Martin o mach Borgh San Martin (Borgo San Martino an italian) a l'é un comun dël Piemont ëd 1.398 abitant [1], ant la provinsa ëd Lissandria. Ël pais a resta al sènter ëd la pian-a comprèisa antra ël Pò e 'l Bass Monfrà, a sud-est ëd Casal Monfrà. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Borgh ëd San Martin a nass ant l'Età 'd Mes an sël teritòri anté ch'as trovava la borgà 'd Sarmassia, dont as conòss pòch foravìa dël nòm ch'a lassa pensé ch'a fussa n'antich ansediament dël pòpol dij Sarmass (ëdcò ciamà Sarmati an lenga latin-a) ch'a l'ero instalasse ant l'Imperi Roman dël sécol ch'a fa IV dòp Crist. Sarmassia a l'é documentà mach a parte dal 988 ant le forme 'd Sarmaza, Sarmassa, Sermacya, Sarmatia, Farmacia e Sermacia. Ël pais a l'avìa na cesa dedicà ai sant Quìrich e Giulita, dont l'antitolassion a sarà trasferìa ant ël pais ëd neuva fondassion, sempre sota la giurisdission dij vësco 'd Pavìa. La nàssita dël borgh neuv a l'é sancìa ai 20 ëd novèmber 1278 për inissiativa dël marchèis ëd Monfrà Vielm VII ël Grand, con n'at rogà a Civass dal nodar Ruffinus de Brandoleno. La comun-a a dovìa ospité j'abitant ëd Sarmassia e dé disponibilità a ospité 'dcò j'abitant ëd Vila Moneda (n'àutra tenùa agrìcola dj'anviron). La neuva fondassion a l'é alvasse aranda a la Grangia San Martin, ëd proprietà dl'abassìa 'd Lucedi, rason për la qual l'at costitutiv dël pais a assegna 'l nòm ëd Vila San Martin, con l'òbligh da part dël marchèis ëd munì 'l borgh d'euvre 'd dësfèisa (cinta, fossà, spàut, pòrte e pont) e d'un castel. Sò aspet fortificà a fa cambié an pressa 'l nòm an Borgh ëd San Martin e a l'é bin prèst angagià ant le vicende polìtiche e militar dël Marcheisà, sota la giurisdission ëd j'Aleràmich (fin al 1305), peui sota ai Paleòlogh (fin al 1536) e anfin sota ai Gonsaga e ai Gonsaga-Nevers (fin al 1708). Quand che Casal a ven la capital dël Monfrà, l'importansa dël Borgh fortificà a chërss sia an tèrmin ëd dësfèisa che d'atach an cas d'ocopassion strangera; ij marchèis a-i ten-o 'n presidi costant e për sòn ël castel a ven sovens dësblà e arcostruì, dzoratut ant ël perìod dj'assedi 'd Casal e dle guère 'd sucession. Dël 1499 ël feod a ven assegnà dal marchèis Teodor II al capitan ëd ventura Facin Can, an arconossiment djë sfòrs contra j'atach dij prinsi d'Acaja. Tornà ai marchèis, dël 1590 a l'é anfeodà a Pròsper Gonsaga ëd Lusèra e ij sò dissendent dël 1625 a lo vendo a Cesar Ardisson. Jë sgnor Ardisson a goerno 'l feod fin al 1750, quand che la famija as dëstissa e 'l feod a passa a jë Scramp. Dël 1708, an séguit a la Guèra 'd Sucession Ëspagneula e al sucessiv Tratà d'Utrecht, ël Borgh ëd San Martin a passa ansema a tut ël Monfrà al Ducà 'd Savòja, che pì tard a dventa Regn ëd Sardëgna. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1814 a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) ëd Casal e al Mandament ëd Tisnèis. La famija Ardisson, për inissiativa 'd Cesar e peui 'd Cesar Antòni, a fa edifiché 'n palass prinsipesch motobin rich ëd decorassion baròche e che a resta meison sgnoril dla famija e peui residensa d'istà dij marchèis Scramp. Dël 1870 Don Bòsch a cata 'l palass për tramudé 'mbelelì la cà 'd Mirabèl, ël prim colegi salesian fondà fòra 'd Turin. Ël Colegi San Carl a l'é rangià tanme istitut d'educassion e d'istrussion media, e a riva a ospité fin-a 400 anlev; a resta operativ fin a l'ann 2000. Aministrassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sìndich a l'é Giovanni Serazzi (dal 05/06/2016, dagià sìndich dal 2001 al 2011). Anliure esterne[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment[modìfica | modifiché la sorgiss]
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
