Bataja dla Cremosin-a

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ant la cesa d’an Agua (Agua ëdcò an italian), frassion dël comun ëd Cèj as treuva un quàder ch’a descriv n’episòdi pa vaire conossù dla stòria valsesian-a e ch’a armonta a la prima metà dël sécol XVII, un “tempo molto infelice e infausto a tutto il Piemonte, perché in un istante si sono trovati congiunti i flagelli principali che suole mandare Iddio quando vuole castigare un popolo, che sono: carestia, contagione e guerra ”(1).

E le còse as buto sempe pegg. Dël 1635 ël duca Tòjo Medeo I ëd Savòja a firma a Rìvole un tratà, angagiandse a comandé na liga antispagneula ansem aj fransèis, con ël but ëd rompe l’egemonìa ëd Madrid an Italia.
La Valsesia, tèra dl’imper, che antlora a fasìa part dël ducà ëd Milan e donca a l’era governà da jë spagneuj, a arzigava ëd subì l’invasion e ij ravagi da part dij savojard, com a j’ero ciamà a col temp ij piemontèis.

I lesoma ant le cròniche dël temp che le trope franco-piemontèise a invado ël ducà e ant l’istà dël 1636 a devasto ël noarèis “…Ammazzando gente per terre e boschi, non hanno perdonato chiese col fare oltraggio alle cose sacre, e quel che peggio allo stesso Santissimo. Hanno dato foco per tutto dove hanno potuto sì che hanno abbruciato molte terre [...]. In detto tempo altro non si vedeva che fochi, ne altro si sentiva che clamori et campane all'armi giorno e notte... ”(2).

“Mentre accadevano queste cose, un gruppo aveva pure tentato di invadere la Valsesia. I Valsesiani però a quei rumori di guerra stavan pronti alle armi ed appena il nemico spuntò al varco della Cremosina, le milizie di Cellio e di Valduggia, che si erano appostate in agguato, lo assalirono a moschettate […] costringendolo alla fuga là donde era venuto” (3).

L’episòdi, conossù come La bataja dla Cremosin-a, dal nòm dël pass ch’a uniss la Valsesia al Cusi, a l’ha avù leu ël 24 luj 1636, ël di prima ëd San Giaco e doj prima ëd Sant’Ana, titolar dla gesiëtta dla frassion. Ël quàder an mostra le milissie valsesian-e che, comandà dal capitan Giuliani ëd Cèj, a sparo contra j’invasor, derotandje. An àut a snistra na procission a marcia vers la cesa e dal cel la Madòna, Sant’Ana, San Giaco e dontré sant a vijo sl’armèja valsesian-a, portandla a la vitòria.

Për arconossensa j’òmo dla frassion a l’han fait dipinge ël quàder, an “Memoria della gracia riceputa da N. Signore per intercessione della gloriosa Vergine Maria et santi nostri avvocati essendo li anni della guerra tra Spagnoli e Francesi e Savoiardi [...] la vigilia di San Giacomo del detto anno 1636, ritrovandosi li Valsesiani sediati quasi d’ogni parte dal grande esercito senza alcun soccorso, ricorsero al divino agiuto et combattendo generosamente, massimamente le due compagnie di Valduggia et di Cellio, così restarono vincitori con poca offesa et offendendo l’inimico con ferite et morte di molti di loro”(4) .

Setant’agn dòp, n’àut Tòjo Medeo, ël second con ës nòm, a sarìa dventà sovran dla Valsesia e prim rè dla dinastìa sabàuda, pròpi për avèj derotà ij fransèis ansem a sò cusin, ël prinsi Genio ëd Savòja.

Sorgiss

(1) Gianni Oliva, I Savoia, novecento anni di una dinastia, Milano, Mondadori, 1998, pag. 248
(2) Virgilio Piralli, Gargallo. Raccolta di cronaca di storie e di storielle fino al 1967
(3) Federico Tonetti, Storia della Vallesesia e dell’Alto Novarese, 1875, Varallo
(4) Iscrission, giumai ilegìbil, ch’as treuva sël quàder dla gesia d’an Agua