Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
San Bernard ëd Menton
Bernard a l'era nassù al castel ëd Menton, an sël lagh d'Annecy, ant ël 996.
As conta che ij sò a vorìo felo marié, ma chiel a l'é scapà dal castel la vijà dle nòsse e dël 1025 a l'é rivà a Osta, për fesse ospité da 'n sò parent, l'arsi-diàcon Pierre de Duin.
Bernard a l'é assossià al còrp dij canònich dla catedral d'Osta.
Apress ël novissià a l'é ordinà prèive e as dédica a l'apostolà ant la Val d'Osta.
Mòrtie Pierre de Duin, dël 1039 Bernard a l'é elegiù arsi-diàcon, na caria ëd prim pian, ch'a goerna fin-a a soa mòrt.
Për sò antusiasm ant la predicassion, Bernard a l'é stàit ciamà apòstol dj'Alp e a-j son ëstaje atribuì vàire miràcoj.
L'euvra pì avosà ëd Bernard a l'é stàita la fondassion ëd doi ospissi, un al Mont-Joux (ch'a l'ha peui pijà ël nòm ëd Grand San Bernard), l'àutr a Colonne-Joux (ciamà peui Cit San Bernard).
D'ospissi cristian a j'ero già esistù su costi còj, ma a j'ero stàit crasà daj sarasin.
Apress, dij brigant a j'ero sistemasse su cole auture e a assautavo coj ch'a passavo.
Bernard a l'ha guidà na spedission armà ch'a l'ha liberà ël passage; a l'ha dëstruvù ij sìmboj pagan, dedicà a Gieuv, present an sij leu, e a l'ha cujì ij fond për la costrussion dj'ospissi.
An dzorpì che an Val d'Osta, l'atività missionaria 'd Bernard a l'é dësvlupasse ëdcò ant le diòcesi 'd Tarantasia, Gëneva, Sion, Ivrèja e Noara.
Cand Enrich IV as trovava a Pavìa dël 1081, Bernard a l'era partì da Noara e a l'era presentasse da l'amperator, për feje bandoné ij sò proget contra 'l vësco ëd Roma, Gregòri VII.
Nen avend avù sucess, a l'é rintrà a Noara.
Vnù malavi, a l'é mòrt ai 12 ëd giugn ëd col ann, apress ses ësman-e 'd maladìa.
Ël cult cristian ëd Bernard a l'é stàit inaugurà a Osta vers ël 1087 dal vësco Arumpsi.
Da soa part, Ricard vësco ëd Noara a diciara, dël 1123, ch'as podìo rend-je j'onor dij sant.
Bernard a l'era stàit sotrà ant la cesa ëd San Lorens an Noara e sò cranio piassà ant un bust a la catedral noarèisa.
Sò còrp a l'é peui andàit përdù ant la dëstrussion dla cesa 'd San Lorens e dël convent ëd Noara dël 1553.
Dël 1914, doi cit tòch ëd sò cranio a son ëstàit dëstacà për destinene un a la catedral d'Osta, l'àutr al Grand San Bernard.
