Dante Alighieri

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Dante, fresch ëd Giotto

Dante Aligheri a l'é un dij pì grand e important poeta an lenga italian-a.

Nòte biogràfiche[modìfica | modifiché la sorgiss]

A l'era nassù a Firense dël 1265, probabilman a la fin dël mèis ëd maj, da na veja famija dla cita noblëssa fiorentin-a ch'a sostnisìa ij guelf.
A l'é stàit ëscolé al convent fransëscan ëd Santa Cros a Firense. Ij sò studi clàssich a ancludìo la retòrica e l'art dë scrive bin. Peui a l'é orientasse tòst vers la literatura e la poesìa: a l'ha studià Virgili, Ovidi, le canson dij trovié provensaj, ij poeta sicilian dla cort ëd Federich II Hohenstaufen e dzortut Guido Cavalcanti, ël gran poeta fiorentin ëd soa época.

A l'é mariasse con Gemma Donati e a l'ha avù tre o quatr masnà.
A l'é anscrivusse a l'Art dij médich e dij farmacista e a l'ha studià la filosofìa.

Dël 1300 a l'é stàit elegiù prior, un dij pi àut ufissi munissipaj, e a l'ha pijà na part ativa a la vita polìtica. A l'era mèmber dël partì dij guelf, antlora partagià an doe fassion opòste: ij Bianch, dirigiù da Vieri Cierchi, ch'a l'avìo la magioransa al parlament ëd la sità, e ij Nèir, ch'a argropavo le veje famije conservatris, con a cap Corso Donati. Chiel a l'era Bianch e, ant ij doi agn apress, a l'ha adotà na posission antipapal radical contra Bonifass VIII (che peui a arpresentrà ant l'Infern).
Dël 1301 ël re 'd Fransa Carl ëd Valois, ciamà dal vësco ëd Roma, a l'ha ocupà Firense, përmetend l'artorn dij Nèir, ch'a j'ero stàit ëscassà. A l'é antlora ch'a l'é stàita përnonsià la famosa sentensa contra Dante e j'amis ëd sò partì: esili a vita, condana a mòrt an sël farò an cas d'artorn. Antlora dël 1302 Dante a l'é partì da soa sità e a l'é pì nen tornaje. A l'ha passà sò esili an vàire cort prinsipësche.
A l'é mòrt a Ravënna ël 14 dë stèmber dël 1321. As trovava a la cort dël prinsi Guido da Polenta, andoa durant ij doi darié agn a l'era stàit segretari e professor ëd poesìa e ëd retòrica. A l'é stàit sotrà ant na cita capela dla cesa ëd San Fransesch a Ravënna.