Edith Wharton

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Edith Wharton

Scritris an lenga anglèisa.
Edith Newbold Wharton a nass ël 24 ëd gené dël 1862 a New York, da George e Lucretia Jones, ant na famija rica e amportanta dla sità.
A arsèiv n'educassion privà e as forma na coltura sòlida e nen comun-a ai sò coscrit, mersì a la rica biblioteca 'd sò pare. Ant ël 1885 as maria con Edward Wharton, banché ëd Boston. Chiel a l'avìa 'd serios problema mentaj e ël mariage a sarà maloreus; a divorsiëran dël 1913. Chèich agn apress ess-se marià, Edith a ancamin-a soa cariera literaria scrivend ëd poesìe e conte curte për lë Scriber's Magazine. A viagia soens con sò òm e dël 1907 la cobia a tramuda an Fransa. La scritris a arsèiv d'arconossiment për sò ampegn umanitari durant la prima goèra mondial. A meuir a Saint-Brice-Sous-Fôret, an Val d'Oise, l'11 d'agost dël 1937.

Soa produssion literaria[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ij sò lìber a comprendo romanz, conte curte, lìber ëd viage, memòrie. Ant sò travaj a-i son ëd fòrte anfluense ëd Henry James, ch'a l'era ëdcò sò grand amis.
Scond Edmund Wilson a l'é la stòrica dla sossietà merican-a dij sò temp, për la denonsia ant ij sò lìber dla sossietà aristocràtica e dle class privilegià merican-e. Ij sò eròe tràgich a son vìtime dle convension opressive d'un grop sossial e a finisso për crasesse da soj o për rassegnesse a soa s-ciavensa e a vive da mòrt.

Euvre prinsipaj[modìfica | modifiché la sorgiss]

  • Crucial instances (1901)
  • Italian villas and their gardens (1904)

Lìber ëd viage.

  • The house of myrth (1905)

Sò prim romanz ëd sucess.

  • The fruit of the tree (1907)
  • Madame de Treymes (1907, conta)
  • Tales of men and ghosts (1910)
  • Ethan Frome (1911)

Romanz curt, considerà soa ciadeuvra. A conta la stòria dl'amor impossìbil ëd doi dësgrassià dla Neuva Anghiltèra, con chiel (Frome) ch'a l'é marià ma a l'ha nen ël corage 'd chité soa fomna. Ij doi moros a decido ëd massesse ansema campand-se con la lesa ant un rivass. Ma la lesa a finiss contra n'erbo: chila a restrà invàlida e chiel a dovrà vive con doe fomne ch'a-l l'han an ghignon.

  • The reef (1912)
  • The custom of the country (1913)
  • Xingu and other stories (1916)
  • Summer (1917)

Na conta men amèra dij sò romanz precedent.

  • The age of innocence (1920)

Lìber ch'a l'ha avù un bon sucess ëd letor. A conta le dificoltà 'd na cobia a resiste ai pregiudissi dl'ambient sossial; la capitolassion a sarà marcà da la fin ëd la relassion passional.

  • A son at the front (1923)
  • False dawn, The old maid, The spark, New year's day (tuti publicà dël 1924)

Quatr volum ch'a fan un ritrat dla vita dla vèja New York da j'agn 1840 a j'agn 1870.

  • The writing of fiction (1925)
  • Twilight sleep (1927)
  • The children (1928)
  • A backward glance (1934, autobiografìa)
  • The valley of decision