Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Edith Wharton
Scritris an lenga anglèisa. Edith Newbold Wharton a nass ël 24 ëd gené dël 1862 a New York, da George e Lucretia Jones, ant na famija rica e amportanta dla sità.
A arsèiv n'educassion privà e as forma na coltura sòlida e nen comun-a ai sò coscrit, mersì a la rica biblioteca 'd sò pare.
Ant ël 1885 as maria con Edward Wharton, banché ëd Boston.
Chiel a l'avìa 'd serios problema mentaj e ël mariage a sarà maloreus; a divorsiëran dël 1913.
Chèich agn apress ess-se marià, Edith a ancamin-a soa cariera literaria scrivend ëd poesìe e conte curte për lë Scriber's Magazine.
A viagia soens con sò òm e dël 1907 la cobia a tramuda an Fransa.
La scritris a arsèiv d'arconossiment për sò ampegn umanitari durant la prima goèra mondial.
A meuir a Saint-Brice-Sous-Fôret, an Val d'Oise, l'11 d'agost dël 1937.
Ij sò lìber a comprendo romanz, conte curte, lìber ëd viage, memòrie.
Ant sò travaj a-i son ëd fòrte anfluense ëd Henry James, ch'a l'era ëdcò sò grand amis.
Scond Edmund Wilson a l'é la stòrica dla sossietà merican-a dij sò temp, për la denonsia ant ij sò lìber dla sossietà aristocràtica e dle class privilegià merican-e.
Ij sò eròe tràgich a son vìtime dle convension opressive d'un grop sossial e a finisso për crasesse da soj o për rassegnesse a soa s-ciavensa e a vive da mòrt.
Romanz curt, considerà soa ciadeuvra. A conta la stòria dl'amor impossìbil ëd doi dësgrassià dla Neuva Anghiltèra, con chiel (Frome) ch'a l'é marià ma a l'ha nen ël corage 'd chité soa fomna. Ij doi moros a decido ëd massesse ansema campand-se con la lesa ant un rivass. Ma la lesa a finiss contra n'erbo: chila a restrà invàlida e chiel a dovrà vive con doe fomne ch'a-l l'han an ghignon.
Lìber ch'a l'ha avù un bon sucess ëd letor. A conta le dificoltà 'd na cobia a resiste ai pregiudissi dl'ambient sossial; la capitolassion a sarà marcà da la fin ëd la relassion passional.
A son at the front (1923)
False dawn, The old maid, The spark, New year's day (tuti publicà dël 1924)
Quatr volum ch'a fan un ritrat dla vita dla vèja New York da j'agn 1840 a j'agn 1870.
