Ingmar Bergman

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Regista.
Ernst Ingmar Bergman a l'era nassù a Uppsala ai 14 ëd luj dël 1918, fieul dël pastor luteran Erik Bergman e 'd na mare d'orìgin valon-a.

La gioventura

Soa anfansia a l'é stàita marcà da la presensa comandòira ëd soa mare-granda.

Dël 1934, a Weimar, durant na permanensa për amprende la lenga alman-a òspit ëd na famija ch'a l'avìa aderì al nasism, Bergman a partìssipa a 'n rancontr dël partì nasista, con Hitler, e a na resta fassinà.
Ancor giovo, Bergman a l'ha tramudà a Stocòlma, leugn da soa famija, anté ch'a l'ha ancaminà a buté an sena euvre teatraj (Strindberg e Shakespeare ij sò autor preferì).
Dël 1939, a oten un pòst ëd produtor assistent al Teatro real dë Stocòlma.

So travaj ant ël cine

Armarcà da 'd professionista dël cine, dël 1942 a rintra ant la squadra ëd senarista dla sossietà 'd produssion Svensk Filmindustri. Da antlora a l'é stàit sòlit dediché j'invern al teatro e j'istà al cine.

Dël 1944, sò prim senari a l'é portà an slë scren da Alf Sjöberg e a l'é selessionà a la Mostra ëd Venessia.
Sò prim film a l'é dël 1945; a l'era l'adatament d'un tòch për ël teatro e a l'é stàit franch un faliment. Ël prim film ëscrivù e realisà tut da chiel a l'é dël 1948. A seghitrà a fé 'd film fin-a al 2003.

Apopré na mità dij sò film a son ëstàit realisà a Filmstaden, la sità dël cine dla Svensk Filmindustri. Bergman a l'avìa visità ës pòst për la prima vira con sò pare, cand ch'a l'avìa dódes agn. Pì tard a dirà che con costa vìsita a l'era smijaje d'intré an paradis.

J'ufissi ant ij teatro

Dël 1944 a l'é vnù diretor dël teatro d'Helsingborg, dël 1946 diretor dël teatro ëd Göteborg, dël 1953 diretor artìstich dël teatro ëd Malmö, dël 1963 diretor dël Teatro real dramàtich dë Stocòlma.

J'arconossiment

Bergman a l'é vnù amportant tanme regista ëd cine e ëd teatro ant j'agn 1950: cheidun dij sò prim film, anfluensà dal neo-realism, a l'é stàit armarcà daj crìtich dla Nouvelle vague. Antra ij premi ch'a l'ha vagnà, a-i é ël Leon d'òr a la cariera a la Mostra ëd Venessia dël 1971.

An dzorpì che soa atività al cine e a teatro, Bergman a l'ha ëdcò colaborà con la television e a l'é autor ëd documentari an sl'ìsola ëd Farö, an sël mar Bàltich, anté ch'a l'era fasse na ca.

Dël 1976 në scàndol fiscal a l'avìa possalo a tramudé a Mùnich ëd Baviera, për peui rintré pì tard an Ësvessia.
Dël 2007, j'archivi dël realisator a son ëstàit anscrivù ant ël registr Memòria dël mond ëd l'UNESCO.

Ingmar Bergman a l'é mòrt ai 30 ëd luj 2007 a soa ca, an sl'ìsola ëd Farö.

Bergman a l'ha avù sinch fomne: Else Fisher (marià dël 1943, dont a l'ha avù na fija), Ellen Lundström (marià dël 1945, la cobia a l'ha avù quatr masnà), Gun Grut (marià dël 1951, ch'a l'ha daje un fieul), la pianista Käbi Laretei (marià dël 1959, a l'avran un fieul, ël realisator Daniel Bergman), Ingrid Von Rosen (marià dël 1971).
A l'ha ëdcò avù na fija da l'atris Liv Ullmann, soa musa anspiratris: la scritris Linn Ullmann.

A l'ha dit

“	Vardé mia produssion a l'ha fame na ferìa ch'i më spetava nen, e dle vire ëdcò insoportàbil. I m'artrovava ëd brut, ëd fasson fìsica, dnans al fàit che ij mè film a son ëstàit sovent concepì ant ël creus ëd mia ànima, an mè cheur, mè sërvel, ij mè nerv, mè sess, mie tripe. Un desideri sensa nòm a l'ha faje nasse.	”