Prinsipà ëd Mònaco

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël Prinsipà ëd Mònaco (Monaco an fransèis, Múnegu an dialet monegasch) a l'é 'n cit pais dl'Euròpa meridional.

A confin-a mach con la Fransa.
La capital a l'é Mònaco.
A l'ha na surfassa d'1,95 km² e a conta anviron 32.020 abitant.

Anté ch'as treuva

Ël teritòri

Ël prinsipà a comprend Mònaco sità, Monte-Carlo (sità creà dël 1860), la Condamine (ël pòrt), Fontvieille a òvest e ël Larvotto a est.

Stòria

Ël sit ëd Mònaco a l'era abità fin dai temp preistòrich.
A l'é stàit fondassion fenissa, focèisa, peui roman-a

L'advent dij Grimaldi

Ant ël quàder dla lòta antra guelf e ghiblin, François Grimaldi, taparà via da Génoa, dël 1297 as ampadroniss ëd Mònaco travestì da monio coma ij sò òm. Da sì a son ëvnuje sò stranòm ëd la Furbissia e ij doi monio armà ch'a figuro an sl'ansëgna dij Grimaldi. Comsëssìa, a l'ha pa riussì a goernelo.

Dël 1308 un mèmber ëd la famija Grimaldi a l'ha catà la sgnorìa ëd Mònaco dai genoèis. Carl I a l'é anstalasse a Mònaco dël 1331. Ant ël 1489 l'indipendensa a l'é arconossùa.

Ij protetorà

Mònaco a l'é stàit sota protetorà spagneul, peui dventà ocupassion, dal 1524 al 1641, peui sota protession fransèisa dal 1641 al 1793. Dal 1793 al 1814 a l'é stàit gionzù a la Fransa. Peui a l'é passà sota 'l protetorà dël regn ëd Sardëgna dal 1815 al 1861, prima ëd torné sota la protession dla Fransa.

Menton e Ròca-brun-a, propietà dij Grimaldi, a son passà për tratà a la Fransa dël 1861, sota Napoleon III.

Organisassion polìtica

Ël Prinsipà ëd Mònaco (nòm ofissial: Principauté de Monaco, Principatu de Mùnegu an dialet monegasch) a l'é na monarchìa costitussional.
Ël prinsi a l'é Albert II (dal 2005).
Ël Prim Ministr (Ministre d'État) a l'é Didier Guillaume (dal 2024).

Conomìa

L'atività prinsipal a l'é ël torism.

Moneda

Dal 1 ëd gené 2002 Mònaco a deuvra l'Euro.
Për savèjne ëd pi, guarda soa vos.

Leu anteressant

Eveniment e manifestassion

Festa ëd Santa Devòta, ai 26 e 27 ëd gené
Festival antërnassional dël sirch, an gené
La Prima dj'art, la prima quindzen-a d'avril
Festa ëd San Gioann, ai 23 e 24 ëd giugn, con la partissipassion ëd formassion ëd coltura popolar
Festival antërnassional ëd television, an giugn
Concors antërnassional ëd feu d'artifissi, an luj e ost
Festa nassional, ai 19 ëd novèmber
Concors antërnassional ëd bochet

Mërcà

Tute le matin a-i é ël mërcà ant la piassa d'Arme dla Condamine.