Renà ëd Challant

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Nassù vers ël 1504, fieul ùnich ëd Filibert e ëd Luisa, fija ùnica ëd Clàudi d'Aarberg dij prinsi ëd Baden, Renà a l'é 'l quint cont ëd Challant. Tormentà d'avèj pà avù d'ardité mas-cc e da l'incostansa ëd soe fije, a meuir a Ambronay dël luj 1565. A lo sotro ant la Cesa ëd Nòstra Sgnora ëd Brou, a Bourg-an-Bresse. A l'é l'ùltima figura fiamenga dla famija Challant, dapress a chiel as deurb la sconda guèra ëd sucession dij Challant e la dinastìa viaman as perd.

Podèj polìtich

A l'é sgnor ëd Valangin, baron ëd Le-z-Amaveulle e ëd Bauffremont, con domini ansima a Cas-cion, Ussel e Saint-Marcel, Issogne, Véres, Virieu-Le-Grand (anfeodà ai 4 d'otóber 1532) e Coligny (16 dë dzèmber 1533). A l'é castlan ëd Bar dal 1517 al 1526. Ij 12 d'otóber dël 1518 a l'é nominà sivalié dla Nonsià (sivalié nùmer 78) dal duca Carl II e, dal 1527 al 1565, a l'é ël darié marëssal ëd Savòja. Dël 1536 a gionta ij canon (fondù ant sò possediment ëd Valangin) a le fortificassion dël Castel ëd Véres.

Durant soa vita antensa e tormentà a coata vàire ufissi dlicà.
Dël 1529 a l'é leutenent general dla Savòja, dal 1530 al 1532 ambassador an Ësvìssera. Ël vësco ëd Roma, Clement VII, a jë smon an patronà la prevostura ëd St-Gilles a Véres ai 14 ëd fërvé 1533; a l'é plenipotensiari a la dieta ëd Thonon (novèmber 1534) e a le conferense dij diputà ëd Fransa e Spagna a Barslon-a (1538); a l'é conservador a le casse ëd Bugey (1535); ai 13 d'avril 1536 ël duca a lo ancaria d'anspessioné le fortificassion d'Ivrèja.
Renà ëd Challant a resta mës-cià a tuti j'aveniment ëd la guèra e dla dominassion fransèisa an Savòja e an Piemont dal 1536 al 1539. A l'é restà sempe a sostegn ëd Carl III ëd Savòja, an cost perìod anté che la monarchìa ëd Savòja a l'avìa përdù scasi tute soe provinse.

A l'é mandà da l'amperador Carl V (1538-1540), a Milan (1543), a le cort ëd Vien-a (1545-1547) e ëd Fransa (1556).

An dzorpì a l'é bàil, goernador e leutenent general dla Val d'Osta, goernador dël giovo duca Emanuel Filibert (dont dël 1528 a l'avìa assistù a le batiaje) e, për chiel, ëd lë stat (18 ost 1553), con patente dij 10 e dij 15 giugn 1559 a sarà goernador general ëd Piemont; dël 1559 a l'é consejé dël Consèj dlë Stat.

Dapress a la mòrt ëd Carl III ëd Savòja, dont dël 1518 a l'era stàit consejé e òm dla cort, as treuva bele che a goerné coma Duca, ant un moment che ij fransèis a l'han ël but d'anëtt-se lë Stat savojart. Pijà përzoné a Vërsèj dal marëssial de Brissac, ai 17 dë stèmber 1553 a l'é ampërzonà ant ël castel ëd Turin. Ël duca ëd Savòja a ciama al re 'd Fransa ëd lasselo lìber, ma chiel-sì a arfuda e Renà 'd Challant a l'é tnù ostage pr'ëscasi doi agn, fin-a ch'a riess a riscatesse. Për paghé ij 30.000 scu ciamà da ij fransèis a da an pegn je sgnorìe d'Ussel e Saint-Marcel, a vend part ëd soa argenterìa e dij sò castej (a n'avìa 24).

Ël mariagi d'Emanuel Filibèrt

Ij Duca ëd Savòja as arpijo sò stat dapress al Tratà ëd Cateau-Cambrésis. L'operassion a l'é sancìa da la mira formal col mariagi antra 'l Duca Emanuel Filibèrt e Margarita ëd Fransa: a l'é Renà ëd Challant a arpresenté ël duca a Paris ant lë strument dij 27 ëd giugn 1559. Për cont dël Duca, Renà a pija possess dël Bugey, dla Savòja, dla Morian-a e dla Tarantasia e a arsèiv ël sarament ëd fedeltà dij sùdit; peui a ven goernador dla Savòja e ëd Bresse, e pr'ùltim goernador dla Val d'Osta. Ai 12 d'ost 1559 a stabiliss a Chambéry ël senà 'd Savòja. A comanda dij travaj ëd riparassion ant ij castej ëd Chambéry, Montmélian e Le Bourget (novèmber 1559).

Sò testament

Renà a l'é mariasse quatr vire: con Bianca Marìa Scapardone (dl'ost 1522; arconossùa mandanta ant un sassinament a l'é stàita decapità a Milan ai 20 d'otóber 1526), Mencia ëd Bragansa e Portugal (strument dij 7 gené 1528, mòrta ai 3 dë stèmber dël 1558), Marìa fija ëd Gioann de la Palud (mòrta ai 24 ëd mars 1563), Peronëtta fija ëd Carl de la Chambre. A-i la fa nen a buté al mond un mas-cc legìtim, e con sòn as arpet la question dinàstica che già a l'avìa sagrinà la famija dij Challant a ij temp dël prim cont, Fransesch. Tutun Renà a l'ha avù ëdcò doe masnà naturaj: Fransesch e Claudin-a.

Renà ëd Challant a fa testament vàire vire: ai 15 dë dzèmber 1523, an camin a parte për la guèra fàita da Fransesch I re 'd Fransa contra 'l duca ëd Milan, peui a Issogne dël 1555 e a la fin ai 31 maj 1557. Ant sò testament dël 1555 a buta coma arditera Filiberta, peui a cambia an favor d'Isabela (ën passand-je parèj la contà a Gioann Federich Madruzzo-Challant). Tute e doe le fije a j'ero nàite da soa sconda fomna, Dòna Mencia ëd Portugal. La guèra antra parent ch'a në ven fòra a durerà pì che un sécol e a sarà ël colp ëd grassia për ël podèj polìtich e finansiari dla famija.

Ca ëd Savòja, arconossenta ëd l'euvra ëd Renà ëd Challant, a l'ha fàit pituré sò ritrat ant la Sala dla colassion ant ël Palass real ëd Turin.

Bibliografìa

Pedrini, Ennio (1965). Passeggiata tra i castelli (Val d'Aosta). Turin: Editoriale Pedrini.