Stòria ëd Paris

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

La sità a l'é stàita fondà ansima n'ìsola ëd la Sen-a dai Paris, popolassion preroman-a gal-sèltica ëd pëscador e marin, vers ël 300 aGC.

Ant ël 52 aGC l'ìsola a l'é ocupà dai Roman che a la ciamo Lutetia Parisiorum. Dël 360 ij soldà roman a l'han proclamaje imperator Giulian l'apòstata.

Dël 508 Clodovéo a tramuda la capital dël regn dij Franch a Paris.

La sità a l'ha na neuva fioridura dantorn a l'ann 1000, cand a l'é proclamà capital ëd Fransa. Dël 1190 a l'é dotà 'd na neuva sintà fortificà.

Durant la guèra dij sent agn (1337-1453), Paris a l'é vàire vire ocupà da j'anglèis. Dël 1430 Enrich IV d'Anghiltèra a l'é stàit ancoronà re 'd Fransa a Notre-Dame, ma dël 1437 l'ocupassion anglèisa a finiss.

Ant la sconda mità dël sécol ch'a fa XVI a jë s-ciòpo le guère ëd religion antra potestant e catòlich, ch'a son rivà a sò moment pì aùss ant la neuit ëd San Bartromé antra ij 23 e ij 24 d'ost 1572.
Dël 1594 Enrich IV ëd Navara, na vira a la testa dj'ugonòt protestant, vnù catòlich a intra an sità e as propon ëd porté la pas ant ël pais.

Con Luis XIV la sità as fa pì granda e pì bela, con la costrussion dël Palass ëd Versailles e dij doi arch ëd trionf ëd Pòrta Saint-Denis e Pòrta Saint-Martin, la creassion dij giardin dle Tuileries, la costrussion ëd Les Invalides.

Ij sò urbanista a l'han progetà e realisà piassa dle Vitòrie e piassa Vendôme. A l'ha ëdcò anstituì la companìa dla Comédie française e a l'ha fàit na prima division ëd Paris an quarté (arrondissements).

Lë scontent ëd la popolassion a l'é chërsù durant ël regn dij sò sucessor. Ai 14 ëd luj 1789 a l'é s-ciopà la Rivolussion fransèisa e ij Parisin a van a l'assàot dla fortëssa-përzon dla Bastija. Ant ël 1792 a nass la Repùblica Fransèisa e con costa ël Teror ch'a finiss peui mach doi ani dòp. Ai 21 ëd gené 1793 Luis XVI a l'é decapità.

Passà la Rivolussion, dël 1799 a ciapa ël podèj Napoleon Bon-a-part con un colp dë stat. Ai 2 dë dzèmber 1804 a l'é proclamasse imperator ant la catedral ëd Notre-Dame. Napoleon a costruiss l'Arch ëd Trionf.
Ant ël mars dël 1814, prussian e russi a l'han ocupà Paris.

Ai 2 dë dzèmber 1852 Luis Bon-a-part, novod ëd Napoleon, a fà un colp dë stat e as dà ël tìtol ëd Napoleon III, imperator dij fransèis. Con l'agiut dël Baron Haussman a cambia ancora la sità con l'edificassion dël Teatro ëd l'Òpera, dij Champs Élysées e via fòrt.

Ëd maj 1871 la comun-a ëd Paris a l'é crasà con violensa.

Ant ël 1900 a-i nass ël Metrò giust an temp per l'Esposission universal.

Durant la sconda guèra mondial, j'alman a òcupo Paris da giugn 1940 a ost 1944. Durant l'ocupassion la capital a l'é spostà a Vichy ant ël sud dla Fransa.

Ant ël 1968 Paris l'é sfond dla Rivolussion djë student, passà a la stòria coma ël Magg fransèis.