Taula dla Grafìa Piemontèisa

La pi part ëd j'anformassion an sla stòria dla Taula dla Grafìa Piemontèisa a rivo da l'antërvent fait da Albina Malerba ant ël Rëscontr ëd Versèj dël 2011 (La grafia della lingua piemontese nei secoli) e antitolà Grafia piemontese: le scelte di Renzo Gandolfo e Gianrenzo P. Clivio per la Ca dë Studi Piemontèis, i suggerimenti di Giuliano Gasca-Queirazza).

Le reis ëd la Taula dla Grafìa Piemontèisa as treuvo ant le vaire edission ëd la Gramàtica Piemontèisa ëd Camillo Brero, a parte da la prima edission dël 1967 e la sconda edission dël 1971.

L'ideja ëd në schema riassuntiv sempi e a la portà ëd tuit a sarà peui arciapà a amplià e a sarà la Taula dla grafìa piemontèisa, che a sarà butà an mincadun volum publicà da la Ca dë Studi Piemontèis a parte dal 1969, peui revisionà dël 1970, e d'apress anco' ritocà con cite coression e variant.

Ël prim volum ch'a conten la taula elaborà da Gianrens P. Clivi e l'é Fassin-e 'd Sabia d'Arrigo Frusta, publicà com n° 1 ëd la Colan-a ëd Literatura Piemontèisa Moderna. An sël volum n° 3 dla midema Colan-a, Létere a Mimì, lë schema a l'é peui già amplià, con la gionta ëd doi paràgraf Particolarità gràfiche, sempe detà da Clivi, che a l'é stait diretor ëd la Colan-a fin al 1978.

Da col prim volum dël 1969 për le pi ëd 100 edission an lenga piemontèisa fin adess an catàlogh, la taula a l'é staita coerenta con la decision inissial.

La Taula a l'é ëdcò staita dovrà da vaire autr soget, fin-a motobin amportant:

• da la Region Piemont quand a l'ha publicà con la Ca dë Studi Piemontèis ël Profilo di Storia della Letteratura in Piemontese e la Antologìe colegà;
• da la Provinsa ëd Turin quand a l'ha publicà 1000 Proverbi in 4 versioni' ;
• an vaire Crije ëd Concors Literari, com ël Concors Sità 'd Canej .

Ël valor ëd la pi part dij segn a l'é col ch'a l'han an italian. Ch'as nòta, contut, sòn-si:
e	sensa acent, as pronunsia ëd régola duverta an sìlaba sarà (mercà) e sarà an sìlaba duverta (pera), ma a-i é cheiche ecession; é: a smija a la e sarà italian-a, ma pi duverta (caté, lassé); è: a smija a la e duverta italian-a, ma pi duverta (cafè, përchè).
ë	dita e mesmuta, a smija a cola dël fransèis le (fërté, viëtta)
eu	a smija al fransèis eu (cheuse, reusa)
o	a smija a la u italian-a (conté, mon)
ò	a smija a la o duverta italian-a, an piemontèis a l'é sempe tònica (còla, fòrt)
u	a smija al fransèis u o a l'alman ü (bur, muraja)
ua	d'apress ëd q (e an pòch cas isolà) a val ua ëd l'italian quando (quand, qual)
ùa	as pronunsia bisìlab üa (crùa, lesùa)
j	a smija a la i inissial ëd l'italian ieri e a la i ëd l'italian mai (braje, cavej); ant la grafìa piemontèisa, contut, la j a l'ha dle vire mach valor etimològich e e ant la pronunsia as sent pa o as sent pen-e (sòn-sì a l'é ver dzortut d'apress ëd la i: es. fija < lat. volg. FILIJA < lat. class. FILIA; as treuva normalment an corispondensa con un gl italian: es. fija = it. figlia)
n-	velar o faucal, sensa corispondent precis an italian, ma a smija a la n ëd l'italian fango (lun-a, sman-a)
s	inissial ëd paròla o postconsonàntica a son-a s sorda (sapa, batse), tra vocaj e an fin ëd paròla a l'é sempe sonora (lese, vos)
ss	as dòvra tra vocaj e an fin ëd paròla d'apress ëd na vocal për indiché la s sorda (lassé, possé, pass)
s-c	a esprim ël son distint ëd s com an scàtola seguità da c palatal com ant l'italian cena (s-ciapé, ras-cé, mas-c)
z	as dòvra mach an posission inissial o postconsonàntica për indiché la s sonora (zanziva, 'monze).
v	an posission final ëd paròla as pronunsia com la u ëd l'italian paura (ativ = it. "attivo", luv = it. "lupo"), e parèj ëdcò ant ël còrp ëd na paròla quand a corispond nen a na v italian-a (gavte, luva = it. "lupa"); ant j'autr cas a l'ha ël son ëd la v italian-a (lavé, savèj).
Acentassion. As signa l’acent tònich an sle sglisse (stiribàcola), an sle tronche ch'a seurto an vocal (parlé, pagà, cafè), an sle pian-e ch'a seuto an consonant (quàder, nùmer), an sël ditongh ei se la e a l'é duverta (piemontèis, mèis), an sël grup ua quando che la u a val ü (batùa), e an sij grup ëd i pi vocal a la fin ëd na paròla (finìa, podrìo, ferìe). L’acent as signa ëdcò an pòch autr cas isolà anté për régola a-i andrìa pa e për indiché dj'ecession (tèra, amèra, anté la e ëd sìlaba duverta a dovrìa esse sarà nopà ëd duverta) e as peul a piasì signesse an sle e ëd le finaj -et, -el për andichë ël gré d'overtura (bochèt, lèt). L’acent a serv ëdcò a arconòsse cheiche cobie d'omòfon (sà verb, sa = costa; là averbi, la artìcol).
Particolarità gràfiche. L'artìcol determinativ masculin plural corispondent a l'italian i (es. it. i libri) a së scriv ij (es. ij lìber, ij cit) për diferensielo dal përnom përsonal vërbal ëd prima përson-a i (es. i faso, i canto, i disoma) ma generalment as pronunsia i sensa ch'as senta la j. Ant le forme a-i, i-i, a-j, i-j, la i a rapresenta l'averbi ëd leu (dal latin IBI e a corispond al fransèis y), nopà dla j ch'a rapresenta ël përnòm ëd tersa përson-a (es. a-i é = it. "c'è", i-i son = it. "ci sono", a-j lo dà = it. "glielo da", i-j lo leso = it. "glielo leggo").