Teorìa dla relatività limità

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

La teorìa dla relatività limità, smonùa da Einstein dël 1905, a l'é basà ansima a doi postulà, dont a derivo tute soe conclusion. Ij postulà Ël prim postulà Fin dai temp ëd Galilei as savìa che le laj dla mecànica a j'ero j'istesse an tuti ij sistema inersiaj. Einstein a l'ha slargà ës prinsipi d'invariansa a tuta la fìsica, nen mach a la mecànica, comprendend an particolar l'eletromagnetism. Ël prim postulà a fortiss donca che Le laj dla fìsica a son j'istesse an tuti ij sistema inersiaj. A-i é gnun sistema inersial privilegià. Ël second postulà Prima ëd l'advent ëd la relatività limità, na chestion problemàtica a l'era rëspet a che sistema d'arferiment a fussa mzurà l'andi dla lus $c=2,988\cdot 10^{8}{\frac {m}{s}}$. Einsten a l'ha donca proponù un second postulà: L'andi dla lus a l'é ël midem an tuti ij sistema d'arferiment inersiaj. J'equassion ëd trasformassion Ch'as consìdero doi osservator S e S' dont j'ass d'arferiment a son paralej antra 'd lor e j'ass x e x' a coincido. Butoma che S' a bogia, rëspet a S, con n'andi v vers drita arlongh a l'ass dj'assisse e orìgin coincidente ai temp t=t'=0. Ch'as consìdera n'eveniment che a ancàpita a le coordinà spassiaj e temporaj (x,y,z,t) për S e (x',y',z',t') për S'. Le relassion antra costi valor a son ësmonùe da j'equassion ëd trasformassion ëd Lorentz. La dilatassion dij temp Butoma d'osservé doi eveniment che ant ël sistema d'arferiment S' a ancàpito ant l'istess pòst. Denotoma con Δt e Δt' j'antërvaj ëd temp antra ij doi eveniment ant ij sistema rispetiv S e S'. La relassion antra 'd lor a resta: $\Delta t={\frac {\Delta t'}{\sqrt {1-({\frac {v}{c}})^{2}}}}$. Ël fàit che Δt>Δt' a l'é ciamà dilatassion dij temp e soens as esprim an disend che le mostre ch'a bogio a ralento. La contrassion dle longheur Consideroma adess na sbara paralela a j'ass dj'assisse e fërma ant l'arferiment S'. Denotoma con Δx e Δx' le longheur ëmzurà, ëd fasson rispetiva, da S e S'. La relassion antra 'd lor a resta: $\Delta x={\sqrt {1-\left({\frac {v}{c}}\right)^{2}}}\Delta x'$. Ël fàit che Δx<Δx' a l'é ciamà contrassion dle longheur. Relatività limità e mecànica newtonian-a La teorìa dla relatività limità a l'ha passà tante verìfiche sperimentaj. Ël fonsionament dj'acelerator ëd partissele, dij reator nuclear, dle bombe atòmiche a l'é basà an sla relatività limità. Tutun, vàire conclusion ëd la relatività limità a smijo nen rasonèivoj al lum ëd l'esperiensa ëd mincadì. An efet, le base ëd l'esperiensa comun-a a son motobin cite, limità a d'andi v motobin pì cit che l'andi dla lus c. La mecànica newtonian-a a arzulta un cas particolar ëd la relatività limità për andi cit.

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi