Umbert III

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Nassù anviron dël 1135, mòrt dël 1189, Umbert III, dit ël Sant (o ël Beà), a fa eut ant la lista dij cont ëd Savòja. A l'é fieul e sucessor ëd Medeo III e ëd soa sconda fomna Matilde d'Albon. Cand sò pare a meuir, dël 1148, a l'é ancora masnà e a pija ël govern mach cand ch'a seurt da la tùa ëd Medeo d'Autavila, vësco ëd Losan-a, dël 1150.

La lòta contra l'imperi

La vita d'Umbert III e sò longh goern, caraterisà da l'arzistensa e la lòta për conservé sò stat, a corëspondo për bon-a part a l'imperi ëd Barbarossa. Ël tentativ mnà da Federich I ëd fortì torna l'autorità imperial as opon a l'indipendensa dij prinsi ëd Savòja.

Ij Savòja a j'ero për tradission fidej al papa ëd Roma. Sòn a fa nasse ij contrast an tra Umbert e l'amperator Federich I, ch'a vorìa gavé podèj e tère al papa Adrian IV. Chiel-sì a strenz n'aliansa con la lija lombarda e Umbert as buta da soa part. Cand Adrian IV a meuir, pròpe ant ël pien dël contrast, ij cardinaj a nòmino sò sucessor Rolando Bandinelli ch'a pija ël nòm ëd Lissànder III; ël Barbarossa a pròvoca un sisma an sostnend l'antipapa Vitor IV.
Umbert a l'ha gnun dùbit e a resta fidel a Lissànder III e sòn a rend ij rapòrt con l'amper ancor pì dur e a-j fa perde la contà ëd Turin, che l'amperador a atribuiss a la giurisdission dël vësco. Cand dël 1168, antramentre ch'a scapa, Barbarossa as adressa a Umbert për podèj passé an sla stra dël Monsnis, Umbert a oten andaré la contà ch'a l'avìa përdù. Costa a-j sarà torna gavà durant la lòta anviscasse torna apress la pas ëd Costansa antra 'd chiel e l'amperador, cand le comun-e, giumaj strache, a arfudo ëd combat-lo.

Umbert a l'avìa provà a aliesse con Enrich II, re d'Anghiltèra. A manda l'abà ëd San Michel dla Ciusa tanme ambassador për butesse d'acòrd con Enrich II e fé marié la fija d'Umbert, Alis, con ël fieul d'Enrich, Gioann, pì tard ëstranomà ël sensa tèra. L'acòrd a l'era che ij doi as sarìo mariasse cand Alis, ch'a l'era ancora masnà, a fussa dventà un pòch pì granda. La dòta a sarìa stàita tuti ij possediment dij Savòja se Umbert a l'èissa nen avù dij fieuj mas-cc; dësnò la contà ëd Belley, ij castej ëd Pierre Châtel e Rossillon, la comba dla Rochette, ëd Montmajeur e d'àotre tère ancora.
Malorosman, Alis a meuir dël 1178 a l'amprovista, prima ëd podèj mariesse. D'àotra part, la quarta fomna d'Umbert, Beatris ëd Vienne, a buta al mond un mascc, ch'a dventa l'ardité al tròno. Bele che ij rapòrt d'Umbert con Enrich II a resto bon, ij Savòja a resto sensa n'alià vàlid contra ël Barbarossa, ch'a ségoita a agassé Umbert.
Për esempi, dël 1184 un tribunal elegiù da Barbarossa a fortiss che ël cont ëd Savòja a dev rende al vësco ëd Turin ël castel ëd Pianëssa, ma Umbert a resist e as lo ten e gnun a l'ha 'l corage d'andé a pijelo con la fòrsa.
Chèich agn apress ël vësco a va a Pavìa da l'amperator: a veul che ij Savòja a-j dago ël castel ëd Vian-a, col ëd Rivàuta e mità ëd col ëd Carignan. Umbert a promet ëd felo pen-a che l'amperator a ven-a a Turin. Ma cand che sòn a càpita, dòp pòchi mèis, Umbert as fa nen trové. Antlora ël Barbarossa a diciara Umbert dëscadù ëd sò podèj e a lo dëspeuja dij sò domini; a manda ëdcò na milen-a ëd soldà për assedié e pijé ël castel ëd Vian-a. Ma Umbert III a chita nen ij castej ch'a-j resto e a opon n'arzistensa passiva. Soa fermëssa a përmetrà ai sò sucessor d'arpijé l'espansion.

A Umbert a-j piasìa la vita solitaria e contemplativa. Costa anclinassion a l'avìa faje ëdcò trascuré j'anteresse ëd ca Savòja an Val d'Osta e costa a la fin a l'é vnùita a trovesse an na situssion ëscasi d'anarchìa.

Umbert a l'é mòrt ant un dij sò castej ant ël 1189. Dël 1838 a l'é stàit proclamà beà da Gregòri XVI.

Umbert III a l'ha avù quatr fomne, Faldiva ëd Tolosa, Geltrude ëd Fiandra, Clemensa ëd Zähringen e Beatris ëd Vienne, e tre masnà: Alis (promëttùa dël 1173 a Gioann, pì tard ëstranomà ël Sensa Tèra, mòrta dël 1178), Sofìa (mòrta dël 1202, ch'a maria Ass IV d'Este) e Tomà, ch'a-j suced ch'a l'é ancor masnà.