Gipo Farassino
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Giuseppe Farassino dit Gipo (Turin, 11 ëd mars 1934 - Turin, 11 dë dzèmber 2013) a l'é stàit un cantant an lenga piemontèisa e òm politich. Soens considerà mach un cansonié dialetal, Farassin a l'é stàit un dij cantant pi amportant an lenga piemontèisa, ël pi avosà dla sconda part dël Neuv-sent. A l'ha scrivù dcò 'd bran an lenga italian-a e 'd bran mës-cià piemontèis-italian. Soe canson a conten-o ironìa e melancolìa, con dle mùsiche dvòte gropà a la tradission fransèisa. Ant sòj agn pi bon a l'ha cantà e presentà ant ëd comedie frissante j'aspet pì miseràbij e pi s-cett dla gent comun-a, le tribulassion dij travèt turinèis e j'amor sbefiant e bleuv da consumésse ant l'atmosfera franseisin-a dla capital dël Piemont. Soens Gipo a l'ha portà al pùblich dle composission ëd d'amportant poeta piemontèis, tipo Nino Còsta o Angel Brofé e ant soa cariera a l'ha prodovù dcò 'd pròsa teatral an piemontèis, prinsipiand dal 1970 ant la companìa fondà con Màssim Scajon. Vita[modìfica | modifiché la sorgiss]Prinsipi 'd cariera[modìfica | modifiché la sorgiss]Sòj bran a son la vos ancreusa 'd Turin, an particolar dle bariere, anté Gipo a viv com ant le banlieu fransèise. Gipo peui a l'era 'd Bariera ëd Milan, un quarté d'ovrié, fàit su da 'd ca 'd balator, pòver ma rèid ëd dignità; a l'è nà e a l'ha vivù davzin Pòrta Pila, an via Coni 6, com a canta chiel midem: 
A l'era fieul dël sassofonista Lissànder Farassin. Vagnà 'l diplòma da rasoné, a amprend a soné la froja e la crin-a, e a taca a esibìsse anti j locaj e le balere 'd Piemont, smonend ëd canson fàite da chiel e d'àutre pijà da la tradission e rangià torna. Ël debut discogràfich, dòp quei disch 45-vir distribuì da la Banda 'd Renzo Gallo, con che ch'a sonava (e andoa prima a deuvra 'l nòm d'art Tony D'Angelo e pi tard sò nòm d'anagràfica, Giuseppe), a ocor con un disch 33 vir publicà a la fin dël 1960, travajand con n'àutr cantant folk piemontèis, Riz Samaritano, nòm d'art ëd monsù Lorens Schelin ëd Turin. Gioanin ëd Pòrta Pila, considerà na vòta 'l cantant nùmer trè, an realtà a l'é un nom de plume semper ëd Farassin. Ël disch, n'archeujta 'd canson popolar an piemontèis, a l'é titolà Le canson ëd Pòrta Pila e a l'é fàit daj doi artista. A l'é publicà da na meison discogràfica milanèisa, la IPM, tanme ij doi disch apress con l'istess tìtol, dont ël ters a l'é 'l prim disch publicà con ël nòm Gipo. Dòp che a l'ha tramudà për quei ann an Vzin Orient da orchestrant, a l'é tornà da soe bande, e a l'é esibìsse 'n pòch a Milan, al Derby Club, andoa a l'ha presentà 'd monòlogh, ëd canson fàite da chiel e 'd viragi 'd George Brassens: prest a oten un contrat con la Fonit Cetra (che 'd coj agn-là a l'avìa ancor soa sej a Turin, an contrà Bërtòla 34). A son j'agn dij 45-vir che a taco a fé giré sò nòm fòra 'd Piemont: Sangon Blues, l'avosà Serenata ciocation-a, Pòrta Pila e Matilde Pellissero, na serie 'd canson cheujte dël 1967 ant l'àlbom Auguri. Ël sucess[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël 1968 a l'é n'ann decisiv për Farassin, dagià ch'a pùblica Avere un amico ("Avèj n'amis"), un ëd sòj disch pi bon, ch'a cheuj certe soe avosà canson an italia, dont Non devi piangere Maria ("Venta ch'it piore nen Marìa", ch'a pijërà part a l'event dla canson Un disco per l'estate 1970), La mia città, vajanta descrission ëd Turin e sòj abitant: 
Andrinta "Avèj n'amis" as treuva dcò "Ël tolé 'd Civass" e "Pòrta Pila", fàit an sla mùsica ëd La Boheme ëd Charles Aznavour; ël disch a oten un bon sucess, dzortut ëd crìtica, sorpassà dal serior, "Doi sòld ëd coragi", che a l'é forse sò àlbom pi bin surtì. Dë sto disch, oltra la canson ch'a dà giusta 'l tìtol a l'àlbom (che dël 1969 a pijërà part a l'event "Un disch për l'Euròpa" ëd Lugan), a venta mëssioné Non puoi capire ("T'peule pa capì"), "Remo la barca" (publicà prima su 45-vir, na balada dzora un ch'a l'é suicidàsse, scond lë stil ëd Fabrizio De André) e "Ballata per un eroe", un dij bran antimilitarista pi vajant dla mùsica italian-a, che Farassin a pòrta peui al Cantagiro dël 1970, e ch'a cissërà d'antërogassion al parlament italian për esse 'n brano disfattista (un "bran derotista"). Tra 'j doi àlbom dël 1968 a grava 'n 45-vir, Serenata a Margherita. An sto perìod a ven amis con De André: a son j'agn quand che Farassin a l'ha d'idèje 'n pòch comuniste (peui a bandonërà st'idèje), ma lòn ch'a-i é pi che tut an comun tra ij doi artista a l'é l'atension anvers ij darié e ij pòver, fin-a che Sangon, ri davzin Turin, a dventa 'l sol "mar ch'as peulo përmëtte"; an disend sòn a ven a taj la canzon "Marìa dij gat", stòria 'd na madama ch'a dà da mangé ai gat, ch'a "stërmà sò bon cheur anti ij pachèt", ch'a pòrta 'l paltò bele d'istà, a parla daspërchila, e pr'ij gat ëd sò quarté a l'é 'mé Pa Natal. Dël 1970 soa canson Sensa frontere a l'é arpossà al Festival ëd San Rem: ël test a l'é fòrt crìtich anvers la guèra dël Vietnam e la guèra dël Biafra, e donch a l'é considërà nen adat al pùblich televisiv ch'a varda la manifestassion. Semper dël 1970 a pija part a la Mostra Antërnassional ëd mùsica pop con la canson Quando lei arriverà: publicà an 45-vir (sël retro Ho ritrovato Dio). Dòp n'àutr àlbom, "Gipo a sò Turin", dël 1971 a pùblica un disch dobi dal viv, Gipo a sò Piemont, anté ch'as peul sconté dcò soa bontà d'antërten-e, pr'esempi ant la motobin avosà "Predicassion", arpijà da Carl Artuf. J'agn 1970 a van fòrt con la gravura ëd Uomini, bestie e ragionieri ("D'òm, bestie e rasoné", lë scond për la Polydor) dël 1973 (con le canson ëd sucess "Bon de", "Noi", "Mè viage" e na tradussion ëd Mon ile de France ëd Georges Moustaki), "La patria cita" (disch ëd poesìe an piemontèis recità da Farassin) e "Guarda che bianca lun-a", andoa a récita 'd poesìe d'Àngel Brofé. An sto perìod-sì a prinsipia dcò sò travaj da ator ëd cine: dël 1972 a récita an Uccidere in silenzio ("Massé an silensi", regìa 'd Giuseppe Rolando, film an sl'abòrt con Gino Cervi, Ottavia Piccolo e Sylvia Koscina), dël 1973 an La bottega del caffè ("La botega dël café", pijà da la comedia 'd Carlo Goldoni con ël midem nòm, diression d'Edmo Fenoglio, con Tino Buazzelli) e dël 1974 an Un uomo, una città (diression ëd Romolo Guerrieri, con Enrico Maria Salerno, Paola Quattrini, Tino Scotti e Luciano Salce).  Dël 1972 soa canson Quando qualcuno va fuori schema ("Quand queidun a va fòra dë schema") a dventa la sigla dla trasmission televisiva "Sapere" (Savèj). Dël 1974 a argistra 'n disch e në spetàcol për la Rai: "c'è che vole e chi non pole: grassie li stesso" (italian sgramaticà), ansema soa foman Lia Scutari: belelì a smon j'atmosfere tìpich e dj'antich cansoné. Dòp n'àutr disch dal viv ("Recital Gipo", argistrà al Teàter Erba 'd Turin), ël 1977 a l'é l'ann ëd Per la mia gente ("Për mia gent"): an st'àlbom Gipo a travaja con d'àutri doi autor piemontèis: un a l'é Pàul Cont, dont a son le doe canson che Gipo a canta, Per ogni cinquantennio, "për ciaschëdun-a sinquanten-a" e "Monticon", na canson fàita da Cont apòsta për Gipo andoa 'l piemontèis a l'é descrivù travers sòj cognòm e stranòm tìpich. L'àutr autor piemontèis a l'é 'l frel ëd Pàul Cont, Giòrs Cont, ëdcò chiel cantant, ch'a scriv n'àutra canson për Farassin, "Virginia ant ël bagn", e an dzorpì a compon la mùsica 'd doi test ëd Farassin: La mia gente ("Mia gent") e Girano ("A viro", ch'a oten un bon sucess dcò grassie a sò test divertent andoa, già ant ël tìtol, a-i é tut un dobi-sens tra le roe dle bissiclëtte e le bale ch'a viro). Ij disch apress, gravà për d'àutre meison discogràfiche dòp ël bandon dla Fonit Cetra, a vagno pa l'istess sucess dij previos, comin che ant jë spetàcoj dal viv Farassin a abliss semper dij grand pùblich. Dj'agn 1980 as dédica 'd pi a fé l'ator, dcò s'a va dcò fòrt a canté. La desen-a dòp a passa a la polìtica, ma a pùblica dcò 'd CD con d'arfàite 'd veje canson con dij neuv rangiament e 'd neuv bran antëressant tipo Mamma mia che calura! e Se hai le gambe cammina ("S'it l'has le gambe, marcia!", tute ste doe canson a rintro ant ël disch Ridatemi Amapola dël 1998). L'angagg polìtich[modìfica | modifiché la sorgiss]Dël 1987 a fonda 'n moviment polìtich ciamà "Piemont Autonomista", fàit da 'd politicant surtì da Union Piemontèisa, partì fondà da Robert Grem. Dal 1987 al 1996 a l'é segretari dla Lija 'd Piemont con Mario Borghezio pressident. A lassa l'angagg dël 1996 a Domenico Comino. Sò partì a rintra donch ant la Lija Nòrd 'mé Lija Nòrd-Piemont. Da arpresentant dla Lija Nòrd dël 1994 a l'é candidàsse për ël Senat ant ël colegi Turin 1: suportà dal centrodestra a l'ha otnù 'l 28,2% dij vot e al'é stàit batù da l'arpresentant da la Liansa dij progressista Franco Debenedetti. A l'é dventà europarlamenta dël Magg 1994 dòp esse stàit candidà a j'elession dël 1989, peui elegiù dël 1994 për le liste dla Lija. A l'é stàit vis-pressident dla delegassion a la comission parlamentar mës-cià UE-Malta; a l'é stàit peui mèmber dla Comission pr'ij traspòrt e 'l torism, dla delegassion për le liasse con la Cechia, la Slovachia e la Slovenia e dla comission për l'agricoltura e 'l dësvlup dle campagne; a l'é peui stàit assessor regional për l'identità piemontèis ant la gionta 'd drita d'Ens Ghigh dal 2004 al 2005. Torna cantant[modìfica | modifiché la sorgiss] Dël 2001 a fa 'n tor an Sudamérica, andoa a presenta sò spetàcol "a j'amis" gringh. Dl'Otober 2005, për càusa 'd n'assident strajal a meuir soa fija Catlin-a, fotògrafa avosà an sità, an particolart ant ël setor dla mùsica (a l'avìa travajà tra j'àutri dcò con ij Subsonica, Linea 77 e Africa Unite). Farassin a decid, an tùit ij cas, d'artorné sël palch e a presenta farassino@torino.acapo, realisà con ël Folkclub ëd Turin, con la regìa ëd Franco Lucà. Dël 2007 a pùblica dcò 'n romanz (an tante part autobiogràfich), Viaggiatori paganti ("Viagiator pagant") për j'edission Piemme, stòria d'un fanciòt, Matteo Monti stranomà Teo, che ant la Turin dj'agn 1950 a taca a vive con la mùsica. Dl'Otober 2008 a pija part, për la prima vira an soa cariera, al Premio Tenco. Dël 2010, anvità dal diretor dël Teàter Stàbil ëd Turin, Mario Martone, a fa su lë spetàcol "Stassèira" che a përcor, con la regìa 'd Màssim Scajon, tuta la cariera musical e teatral ëd Gipo. Dël 2012 a l'é surtì sò lìber Frammenti di Barriera ("Fragment ëd Bariera"), na descrission irònica dël quarté e 'd sòj abitant dij temp andàit. A meuir antëcà a Turin a 79 agn. Dòp sò funeral làich al Teàter Carignan e la cremassion a l'é stàit sotrà ant ël cit sementeri an sij brich dël Pin, dacant soa fomna Lia Scutari e soa fija Catlin-a. Euvre[modìfica | modifiché la sorgiss]Sòj bran pi avosà a son:
Discografia[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
|||||||
