Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Lorenzo Peracino
Lorenzo Peracino (Lorens Peracin an piemontèis, ò Laurentius Peracinus, coma a-j piasìa firmesse) a nass ant la Cassin-a dël Bosch ëd Cèj - an Valsesia - ël 16 ëd magg 1710 e ambelelì a meuir ël 25 ëd dzèmber 1789.
A l'é ël prim ëd ses fieuj. Sò pare, Gioan Batista, a l'è campagnin e fabricé ëd le doe gesie dla frassion, San Defendent e San Jaco Pito (San Giaco Pcit).
I l'oma pa gnun-a testimoniansa ëd l'educassion ëd Lorens, ma la corispondensa antra ël pitor e 'l tesorié dël Santuari dël Varalin ëd Gajà, risguard a la decorassion ëd la cùpola, dël presbiteri e dla sacrestìa a dimostro na bon-a conossensa dle Sacre Scriture e dla lenga latin-a. Ël pitor a cita la Bibia an latin e a dis che dnans ëd butesse a travajé a un neuv progèt a torna sempe a lese la Sacra Scritura. La precision iconogràfica e l'ortodossìa ëd soe euvre a dimostro soa preparassion religiosa.
A l'è possìbil ch'a l'abia fait un viagi a Roma për ëstudié ij grand artista dël passà e conòsse ij pi avosà ëd sò temp.
Ël pitor a comensa a travajé ant la botega dël Valentini d'Òrta, ma cost-sì, vist ël talent dël giovo, a fa an manera ëd liberesne bin tòst.
Dël 1734 as marìa con Cirila Lanari, ch'a-j darà quatr fieuj: Gioann Batista, Lussìa, Ana Marìa e Angela Marìa.
Soa prima euvra conossùa a l'é ël Martiri ëd San Mamant (1736), ant la gesia parochial ëd Cavaj (Cavaglio d'Agogna an italian). Dël 1737 a realisa la decorassion dla gesiëtta dla Cassin-a dla Sèla (dël Borgh), anté che sò stil a l'é già bin arconossìbil.
Antra ël 1737 e ël 1747 a travaja ant le gesie parochiaj dla Bètola (frassion dël Borgh), ëd Rassion (Valdugia), ëd San Ësteo an Cravajan-a e miraco a dipingg le sinch tèile dla gesia ëd San March a Noara, rapresentant dj'episòdi dla vita ëd San Lissànder Sauli.
A passa peui a Cambra andoa a travaja ant la gesia dël SS. Nòm ëd Gesù, rafigurand j'episòdi dl'Anunsiassion e dla Visitassion.
Ël 5 ëd luj 1747 a signa n'acòrdi con ël tesorié dël Santuari dël Varalin a Gajà, angagiandse a afresché le sinch capele dij Misteri Doloros.
