Roa dle giòstre
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 La roa dle giòstre o roa d'osservassion a l'é na costrussion fàita da na roa ch'a gira ampivotà ant na bas. Sta roa a l'ha dle gòndole o dle cabin-e, montà a la broa dël sercc, anté che a monta la gent për fé 'l gir. A l'é n'atrassion frequenta ant le fere pì alegre, ant ij parch d'amusament, ant ij parch sitadin o ant ij leu pùblich. Na roa dle giòstre media a caria 50-100 përson-e, ma a-i në son dë pcite e 'd pì gròsse. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]Sël diari 'd viage dl'anglèis Peter Mundy ant le nòte dël 16 Magg 1620, mentre a l'era davzin a Plovdiv (atual Bulgarìa), chiel a parla d'avèj rëscontrà vàire sbilàuce e biàuti, ch'a descriv e a disegna, dovrà për arlegré 'l pùblich durant la fera a Biram, ant ij Balcan otoman. Col men pericolos e complicà a l'era na giòstra a roa drissà con dij sedij pendù ai travet ëd bòsch. Dle roe ch'a smijavo a coste a esistìo già ëdcò an Anghiltèra, sèmper ant ël Ses-sent. La roa dle giòstre an sens modern a nass a Chicago dël 1893 e a l'é stàita progetà da l'angegné american George Washington Ferris, e da chiel a ven ël nòm "Ferris Wheel" dovrà an lenga anglèisa për arferisse a sta strutura. A l'é stàita fabricà për la Columbian Exposition ch'a l'é tnusse a Chicago an col ann. A l'era àuta 80 méter e a l'avìa 36 cabin-e, con 60 pòst a pr'un-a (dont 40 setà e 20 an pe). A podìa donch carié 2160 përson-e. Dël 1904 a l'é stàita dësmontà e montà torna a Saint Louis (Missouri) për l'esposission universal an sta sità. A l'é stàita campà giù dël 1906. Na roa smijanta a cola 'd Chicago a l'era stàita realisà a Earls Court a Londra dël 1895, la Great Wheel, àuta 94 méter. A l'é stàita progetà da doi angegné australian, Adam Gaddelin e Gareth Watson, a l'é restà an fonsion fin-a a la fin dël 1906, trasportand an total doi milion e mes ëd përson-e, e a l'é stàita campa giù dël 1907. N'àutra roa dle giòstre, arnomà ancora ancheuj përchè la pì veja esistenta a l'é stàita la Riesenrad al Parch Prater ëd Vien-a-Leopoldstadt, àuta 65 méter, dël 1896. A l'é stàita progetà da Hubert Cecil Booth për l'Esposission Antërnassional ëd Vien-a. Dël 1900 a l'é stàita fabricà la Grande Roue a Paris, sèmper për l'esposission universal. A l'é stàita campà giù dël 1920, ma soa autëssa ëd 100 méter a l'é nen stàita sorpassà për apopré 90 agn apress soa costrussion. A sorpassela a rivrà mach la Cosmo Clock 21, fabricà për l'event YES '89 Yokohama Exposition a Yokohama, Giapon, àuta 107,5 méter. Le roe dle giòstre a son donch tornà 'd mòda, prima an Giapon, anté che dël 1997 a l'é realisasse la Roa Tempozan a Osaka, àuta 112,5 méter e la Daikanransha a Odaiba dël 1999. Dël 2000 a Londra a l'é stàita costruìa la Roa dël Mileni, stranomà London Eye ("Euj ëd Londra"), ch'a resta ancor la pì granda roa europenga e d'Ossident. Tutun ant l'Orient a son fasse 'd neuve e pì grande roe: a Nanchin (Cin-a) dël 2006 a l'ha duvertà na roa àuta 160 méter; a Singapor dël 2008 la Singapore Flyer, àuta 165 méter. Sòrt e caraterìstiche[modìfica | modifiché la sorgiss]Le roe dle giòstre a son podùsse fé ant la fin dl'Eut-sent mach con ël fòrt dësvlup dl'angegnerìa dle struture metàliche e dla mecànica dij motor, ch'a podìo trasmëtte la fòrsa dont a-i era damanca për fé viré sti stragròss tle riond. La gent ant le cabin-e a podìa donch monté an autëssa e s-ciairé ël panorama. Ant le roe pì grande ël gir a l'é un, an cole pcite dij parch d'amusament as peul fene ëdcò sinch o ses un dapress a l'àutr. Le cabin-e a son nen saldà a la roa con dle liure rèide, ma a son pendùe a dij pivò, parèj a resto sémper an posission vertical durant ël gir sensa ambossesse. Le cabin-e a peulo avèj forme e dimension motobin varià. La sòrt pì comun-a a l'é la cabin-a coatà da 'n cit coercc e duverta a le quatr bande. Ma a-i son ëdcò cabin-e tonde, e cabin-e tonde ch'a viro dantorn a sò ass për mostré mej a la gent la vista, a-i son cabin-e dëscoatà, comun-e ant le roe pcite, o al contrari 'd cabin-e tnue sarà e vëdrià, 'me ant la pipart dle grande roe. Scond la sòrt ëd mecanism dovrà për bogeje, le roe dle giòstre a peulo esse possà a la sirconferensa o possà dal pivò sentral. Le prime a son stàite ëdcò le prime a esse anventà. Ël posson a la sirconferensa a l'é dàit da dle roe 'd goma 'me cole dle viture stradaj, ch'a son assionà da 'n motor elétrich o idràulich e a fërto e posso ël sercc perimetral dla granda roa, e cola a bogia. Tute le roe pì grande a son fàite parèj. Cole possà dal sénter a l'han un motor elétrich montà al pivò. Ës sistema a sarìa pòch vajant con le roe grande, përchè a espluata nen ël prinsipi dla leva e a dev dovré tanta pì energìa (al pivò a-i é lë dësvantage dël brass ëd moment nul). Mach le roe cite/medie a peulo avèj un fonsionament a posson sentral, 'me pr'esempi le roe dle giòstre për cit con mach sinch o ses gòndole e gnun sercc perimentral. Le roe esséntriche a son n'àutra sòrt ancor ëd roa dle giòstre, e a son diferente da cole normaj përchè queidun-e o tute le cabin-e a son nen fissà an manera direta al tle dla roa, ma a sglisso ansima a 'd roere dal sercc al pivò, mentre la roa a vira.
|
![Roa dle giòstre CosmoClock21, Yokohama, roa pì àuta dël mond fra 'l 1989 e ël 1997 e orlòge pì grand dël mond]]](/wiki/Figura:CosmoClock21_2006-05-21.JPG)
