Andrea Viglongo

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Andrea Viglongo (an piemontèis Andrea Viglongh) a l'era nassù a Turin ai 15 d'ost 1900, scond ëd tre masnà (Caterina e Adele soe seur). Sò pare Natale e soa mare Antonietta Dattrino a l'ero 'd paisan ch'a vnisìo dal vërslèis.
Da cit Viglongh a vivìa ant la scòla elementar Pacchiotti anté che 'l pare a l'avìa otnù ël pòst ëd bidel e portié. A l'é ambelessì ch'a l'ha fàit amicissia con Piero Gobetti e a l'é ancaminà sò anteresse për ij lìber e la letura.

Livrà le scòle elementar, a l'é anscrivusse a la scòla técnica Sommeiller, andoa a l'ha pijà soa licensa ant ël 1914. Për le dificoltà econòmiche dla famija a l'ha però nen podù andé anans ant jë studi ëd ragionerìa. A l'ha antlora ancaminà a fé dij travajòt: për esempi, a mnava a spass ël can dël senator Tommaso Villa.

L'angagg polìtich

Possà miraco ëdcò da sò barba Stefano, a rintra ant la federassion dij giovo socialista e dël 1916 a fa part dël comità regional piemontèis.
Ant ël 1915-1917 a colabora ai periòdich sossialista Lotte Nuove, La Risaia e a l'é corëspondent da Turin dl'òrgo nassional dla federassion dij giovo sossialista, L'Avanguardia.

Antra la fin dël 1915 e l'ancamin dël 1916 a-i é ël rëncontr con Antonio Gramsci, lòn ch'a marca për Viglongo na tapa amportanta për soa përsonalità uman-a e ideològica. Chiel e Gramsci a taco a frequenté redator e cronista dla stampa ovriera, 'me Giuseppe Bianchi, diretor dël Grido del Popolo e colaborador a la pàgina turinèisa dl'Avanti!, Ottavio Pastore, redator a la crònaca turinèisa dl'Avanti!, Leo Galetto e, men soens, Giuseppe Romita e Mario Guarnieri.
Vers la fin dël 1917, ansema a Carlo Boccardo e Attilio Carena a partìssipa a l'Assossiassion ëd vita moral, animà da Gramsci con ël but d'eduché j'amis a j'ideaj sossialista.
Partì bajèt dl'avril 1918, a l'é congedià ai 26 ëd fërvé 1919 e a torna a scrive ant la rubrica sindical dl'edission piemontèisa dl'Avanti! Ant ij prim mèis dël 1919 a fa conòsse Gobetti a Gramsci.

Ai 31 ëd mars 1920 a l'é nominà, su propòsta ëd Giacinto Menotti Serrati, diretor dël cotidian sossialista ëd Pòla, Il Proletario. Ma Viglongo a arfuda, ch'a l'ha pì car ëd resté a Turin; an luj a suced a Togliatti coma segretari dël comità dë studi dij consèj ëd fàbrica, ch'a l'era stàit creà dlë dzèmber 1919 da la session sossialista.
Ant l'ost 1920 a aderiss a la corent d' educassion comunista, archuija da Gramsci an contrast contra j'elessionista (Togliatti, Mario Montagnana, Umberto Terracini, Giovanni Roveda) ch'a vagno j'elession dël diretiv dla session.

Dal gené 1921 a travaja a l'Ordine Nuovo, an essend-ne peui nominà cap-cronista al pòst d'Alfonso Leonetti dventà cap-redator. La colaborassion con Leonetti as fa pì s-ciassa cand Gramsci a part për Mosca, për partissipé ai travaj dl'esecutiv dl'Antërnassional comunista.
Ël giornal a seurt - ëd fasson legal - fin-a a lùn-es 30 d'otóber 1922, cand la polissìa, giumai a j'órdin ëd Mussolini cap dël goern e ministr dl'anterion, a fa irussion ant ij locaj dël giornal an contrà Arsivëscovà. An avend trovà munission e arm, Viglongo e j'àutri present (Leonetti, ël crìtich teatral e redator Umberto Calosso, ël caricadurista Pietro Ciuffo, ël cronista sportiv e giudissiari Angelo Pastore, ël diretor aministrativ Gennaro Gramsci) a saran processà për detension d'arme e material esplosiv.
Antlora Viglongo a travaja a la redassion dl'Ordine Nuovo clandestin, dont a surtran an zincotipìa vintesses nùmer, daj 4 ëd novèmber ai 16 dë dzèmber 1922.

Mandà da la diression dël Partì Comunista d'Italia a la redassion dël Lavoratore ëd Triest a dé na man a Luigi Polano, dël fërvé 1923 Viglongo a l'é arestà përchè la polissìa a l'avìa antërsetà n'espress ch'a vnisìa da la sentral ëd Vien-a dl'Antërnassional comunista ch'a contnìa ël test dl'apel mondial contra 'l fassism. A l'é barà fòra da Triest, butà an përzon e mandà a Le Neuve për ël process dij 14 avril 1923 contra ij redator dl'Ordine Nuovo.

L'espulsion dal partì

Surtì da 'n përzon, a arfuda l'anvit dël partì a torné a la redassion dël Lavoratore e a diciara d'esse pront a dé soe dimission s'a-i na i-era da manca. L'esecutiv a lo bara fòra dal partì përchè nen dign e viliach. La notissia dël provediment a l'é publicà an sl'Avanti! dij 18 ëd luj 1923 e a-i nass na dura polémica con Togliatti: an soa rispòsta publicà an sl'Avanti! dij 25 ëd luj, Viglongo a sot-ligna ël problema dla democrassìa a l'anterior dël PCD'I.
Antratant, prima e dòp esse surtì dal partì, a colabora con na bon-a partìa d'artìcoj a la Rivoluzione Liberale dl'amis Piero Gobetti.

A dventa cap dl'ufissi stampa dla SIP e peui dla Stipel. Ant ël 1925-1927 a dirigg ël mensil I Telefoni d'Italia.

L'atività editorial

Dal 1930 a soa mòrt Viglongh a l'é stàit editor e libré. Dël 1930 a l'avìa fondà ël SELP (Studi Editorial Librari Piemontèis, ch'a l'é stàit ativ fin-a al 1934) anté ch'a l'ha anandià, ansema a j'amis Pinin Pacòt e Nino Còsta, la colession Scrittori dialettali piemontesi, dont ël prim volum a l'é stàit l'arcòlta dle poesìe piemontèise d'Edoardo Ignazio Calvo.
A l'é stàit cost angagg editorial a mné Pacòt e Viglongo a lë studi dla grafìa piemontèisa moderna.

Ai 13 ëd novèmber 1944 a l'é argistrà la Ca editris Andrea Viglongo, ch'a ancaminrà la produssion dël 1945 (an efet, già j'Armanach Piemontèis 1941 e 1942 a l'ero surtì a l'ansëgna d'Andrea Viglongo editore).

A soa atività d'editor, Viglongh a l'ha cobià cola ëd libré antiquari.
Soa librerìa ëd contrà XX dë stèmber a l'era vnùita un leu ëd rancontr ëd litrà, studios e bibliòfij nen alinià al fassism: Benedetto Croce, Franco Antonicelli, Lelio Basso, Giuseppe Rapelli, Renzo Pezzani, Pinin Pacòt, Luigi Einaudi, Francesco Cognasso, Andrea Della Corte, Silvio Simeon, Leone Sinigaglia e d'àutri.

L'arzistensa

Durant l'arzistensa, Viglongh a arpjia an manera indireta ij contat con Ottavio Pastore, ch'a l'era an përzon a Susa, an mandand-je dij lìber, ancarià dal frel Guido. Cand Pastore a seurt, a lo giuta a arpijé le liure col PCI, për mojen d'Alighiero Costantini.
Ai 24 ëd fërvé 1945, Viglongh a l'é arestà (con sò fieul pì cit Donatello) përchè sò nòm a l'era stàit trovà antra ij papé ëd Costantini. A resta quaranta di a Le Neuve.

Ël dòp-guèra

Ai 21 ëd mars 1958 a l'é fondà ël Moviment Indipendent Divorsista, dont Viglongo a l'é stàit segretari general. Ai 15 ëd maj dël 1958 a l'é surtije ël prim nùmer dël Divorzio, periòdich fondà da Viglongo e da chiel dirigiù fin-a al 1965, për l'arforma dël drit ëd famija.
Ant ël 1960 Viglongo a l'é stàit sòcio promotor, ansema a Ada Marchesini Gobetti, Barbara Allason e Luisa Levi (la seur ëd Carlo) dl'Aiemp, l'Assossiassion italian-a për l'igene e l'educassion matrimonial e prematrimonial, pressiedùa da Alessandro Galante Garrone.

A l'é mòrt ai 17 dë dzèmber dël 1986. Al 1^m dël mèis a l'avìa arseivù al Sìrcol dla stampa la targa Na vita për ël giornalism.