Vai al contenuto

Art figurativa gòtica

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.
Scren an stil cosmatin ëd la Basìlica ëd San Gioann an Lateran a Roma. A smon an manera motobin ciàira l'anfluensa combinà dij travaj an mosàich d'anfluss bisantin e dle decorassion geomètriche d'adoss mussulman-a.

As diso pitura gòtica e scoltura gòtica l'ansema dij travaj figurativ realisà an tut ò an part ant lë spassi stilìstich dël Gòtich.

Le vëdrià e la pitura

[modìfica | modifiché la sorgiss]
La fnestra a roson ëd la Catedral ëd Notre Dame a Paris

L'architetura gòtica dël Nòrd Euròpa a l'ha gavà la pitura d'ant le cese: le nervadure dle vòlte e le vòlte a sest aùss dle catedraj a lassavo pì gnun-a surfassa lìbera. A l'é antra ij pont ëd fòrsa, antra 'n contrafòrt e l'àutr, antra na pilia e l'àutra, che as dësvlupo le gran fnestre sarà da në scren colorà: vëdrià con dë stòrie e arpresentassion ëd sant e përsonage dël Vej e dël Neuv Testament.
An efet, la técnica dla vëdrià as dësvlupa dzortut con lë stil gòtich e a arciama l'amportansa che Suger a dasìa a la lus. La vëdrià a l'é la técnica ëd ponta dla pitura gòtica e a rampiassa la pitura an sle muraje dël perìod romànich. A cangio ëdcò ël dissègn dij përsonage, la composission dle sene e la forma dij compartiment andoa coste-sì a son butà.

Fnestre a vëdrià dël Dòm ëd Reghensborgh

Ël perìod ëd pi fiamengh dësvlup dle vëdrià a pija ël nòm ëd rajant. A l'é ëdcò ël perìod ch'a dvento comun-e le gargòile e le figure d'animaj grotesch.

La vëdrià ëd Chartres

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Esempi tìpich ëd vëdrià gòtica a l'é la part ëd mes dlë fnestron àut, a forma ëd lansa, dla catedral ëd Chartres, anté ch'a l'é arpresentà la paràbola dël Bon Samaridan, antërsà a 'd sicl ëd sene dla stòria d'Adam e Eva.
Le plance a son ëspartìe an dë scompart geométrich, an sercc o an quadrifeuj. An àut a mancin-a, ël Bon Samaridan a fassa la testa dël viandant assalì dai làder, ant la campagna antra Gerusalem e Gérich. Ël ferì a l'é fàit monté a caval dal Samaridan e a l'é mnà drit a n'oberge, andoa l'òsto, dnans a lë scagn, pien ëd client, a spòrz la man për arsèive ij sòld.
Ant la lunëtta superiora d'un dij quadrifeuj ël Samaridan a bèica pietos ël viandant ch'a l'ha arvestì e piassà an na stansia còmoda.
Ancor al sènter dël midem quadrifeuj a së s-ciàira Adam, robatà a la tentassion. A snistra ëd costa sena, Nosgnor a-j dà la vita a Adam con sò sofi; a drita a së s-ciàira Adam andurmì antramentre che Nosgnor a crea Eva e, dzora, Nosgnor ch'a proibiss a Adam e Eva ëd mangé ël frut dl'erbo dla bin e dla mal.

An vorend antërpreté cost sicl narativ, l'euj a l'é obligà a posesse sij quàder ëd mes, colorà a quadrèt, con tinte rosse e bleuve, ch'a spantio na lus violëtta ch'a contrasta con j'àutri ross e bleu ch'a fan da fond a le plance. Ëdcò la forma djë scompart, ranforsà da la linia greva e nèira dle bordure, a smon n'idèja dissegnativa për tuta la vëdrià, sensa tutun dësrangé la narassion ch'a goerna un ritm vajant. Le draperìe a ondojo e as gonfio, j'erbo as alvo e a biàuto al vent, le cite figure a son sutile e svice.
An beicand sa vëdrià as resta frapà da la nossensa e l'anciarm dont a l'é stàita concepìa e realisà an fonsion cromàtica.

An sla pitura gòtica a l'han peisà j'ondà arcorente dj'anfluense bisantin-e che da sud-est dl'Euròpa a rivavo findi al sènter e al nòrd dël continent. Le trasse e le lession djë schema clàssich che, bele che motobin medià, la miniadura bisantin-a a l'avìa goernà, a son ëstàite arpijà dai pitor (e da jë scultor) europengh, ch'a l'han dovraje për trasformé le forme dël lengage romànich, an arsercand fórmole d'arpresentassion pì lìbere.

Ij manuscrit minià

[modìfica | modifiché la sorgiss]
Decorassion minià da 'nt ël Còdes ëd l'Escoriàl (1221-1284)

A l'é nen possìbil marché na division con ël piolòt antra j'artista dle vëdrià dle catedraj gòtiche e ij pitor dij pressios manuscrit minià dl'istess perìod. Ël miniadurista W. De Brailes, ch'a l'ha travajà dla prima mità dël sécol ch'a fa XIII e dont ël nòm a l'é conossù për soa firma ansima a doi manuscrit, a podrìa për esempi esse ëdcò l'autor ëd chèich carton ëd vëdrià. Na soa pàgina dëstacà, goernà al musé Fitzwilliam ëd Cambridge, an Anghiltèra, a peul arcordé la vëdrià për via dla disposission dle sene dël sicl narativ, a bande ëd quàder anterompùe da 'd dissegn ëd feuje ch'a biàuto. Le figure a l'han miraco men ëd grassia che cole dle vëdrià dël Bon Samaridan, ma lë stil, ant ij doi travaj, a la base a l'é l'istess.
La pitura ëd De Brailes a peul miraco ven-e da 'n salteri. Costi cit lìber ëd salm, ch'a l'era belfé trasporté e dovré pr'ëstudié e dì ël Bin, a son për l'art gòtica lòn che le gròsse bibie pr'ij monio a j'ero për cola romànica. Ël salteri gòtich a contnìa soens un curt resumé piturà dla stòria bìblica.

Autoritrat minià ëd M.sù De Brailes

La pitura ëd De Brailes a giuta a capì cola ch'a l'é la vera natura dl'art gòtica. Chiel a spiega j'antiche scriture con dij sicl piturà, rich d'antrospession psicològica, andoa un realism neuv a l'é al pòst dël solen simbolism romànich.
Ant l'arpresentassion d'Adam e Eva ch'a mangio ël frut proibì e a dan, mincadun për sò cont, la spiegassion a Nosgnor ëd përchè a l'han falo, parèj che an tute j'àutre sene De Brailes a fa nasse la domanda e la rispòsta da la continuità narativa.
As podrìa paragoné coste miniadure al teatro dij misteri dla tarda Età ëd mes, anté che ij përsonage a arpresento Nosgnor, Adam e Eva. Ant la pitura ëd De Brailes, Nosgnor a svantaja l'orlo ëd soa vesta an sla testa dla cobia pecatris, che peui a l'é arpresentà ch'a ancamin-a a travajé con fatiga.
Ël sacrifissi a Nosgnor ëd Cain e Abel, ch'a ven apress, a smon anvece al pitor ël problema ëd coma Nosgnor a l'ha arfudà ël sacrifissi ëd Cain: për arpresenté sòn, a piega ël feu anviscà da Cain, ch'as vira a beiché la testa d'Abel con na gramissia malissiosa, dnans ëd colpilo a mòrt con n'òss, na mangiòjra d'animal, sìmbol ambelessì dla violensa primordial. Adam e Eva a son setà da banda dla sena ch'a pioro për cost neuv dolor. Antratant Cain a scapa.

A De Brailes a-j pias ël detaj dròlo ch'a ampression-a lë spetator.

Un fiamengh manuscrit, anviron dël 1250, ciamà la Bibia Maciejowski e al di d'ancheuj goernà a New York, a fa vëdde dle sene ëd bataja dël Vej Testament: a së s-ciàira, sota na strutura architetònica, ël campament dël re ravagià da l'esèrcit d'Abram. J'antich ebreo a pòrto dle ròbe a la mòda dël temp ëd l'euvra.
Ëdcò ant un lìber dl'Evangeli ëd Magonza, dël 1260 anviron, Gerusalem ch'as rend con la conseguenta përzonìa dj'ebreo a l'é arpresentà ëd fasson e con ròbe contemporanie.

La sena dla crocifission dël Manuscrit ëd Regensburg, dël 1270 anviron, a në smon la mòrt ëd Gesù parèj d'un rit divin e 'd n'assion ëd consens sacrà. Ma an na miniadura d'un salteri dël 1255 anviron, al di d'ancheuj a Melk, Gesù ch'a monta an sla cros a osserva ij sò përsecutor con n'aria ëd grev arpròcc.

An soa Historia Anglorum, Matthieu Paris a l'é arpresentasse prostrà dnans a Marìa, antramentre ch'a dis n'orassion ch'a ancamin-a con le paròle «Benedet ij basin ch'a ven-o dai làver dël Bambin»: a-i é un përfond ëd piture gòtiche ch'an documento, parèj ëd costa mistà ëd Paris, la popolarità dël tema dl'amor antra Marìa e soa masnà. Un tond dël palass dël vësco ëd Chichester, realisà con la legerëssa eleganta dl'art ëd cost temp, an mostra Marìa an sël tròno con coron-a e cavija regal, sircondà da 'd mëssagé ch'a bruso d'ancens. Ël Bambin an fàuda a la fissa doss ant j'euj an butandje ij brass antorn al còl. La pitura a l'ha caràter solen e uman ant l'istess temp.

Scoltura ancastonà ant na vëdrià dël Dòm ëd Paderborn

A l'é malfé stabilì na dàita d'achit ëd la scoltura gòtica. Për cheidun a sarìa da arconòsse ant ij grand portaj a statue e colòne, dont ël prim grand esempi a l'é stàit comissionà da Suger për la cesa ëd Saint-Denis. Përdù 's prim model, na testimoniansa amportanta ëd costa forma neuva dla scoltura monumental a l'é smonùa da j'ansidit portaj reaj (përchè ambelelì a son arpresentà vàire re e argin-e dël Vej Testament) dla catedral ëd Chartres.

Donca l'achit dël neuv ëstil ant la scoltura a sarìa da daité a la mità anviron dël sécol ch'a fa XII. Tutun, antant che j'element ëd novità dl'architetura gòtica a son motobin evident e a l'é belfé carateriseje, as peul pa disse l'istess për la scoltura. Dë statue pogià a jë stromb dij portaj a-i na j'era già ant le gran cese romàniche, tanme a Tolosa e a Saint-Gilles.
A son d'àutri j'element ch'a carateriso lë stil gòtich ant la scoltura. Dnans a tut, la liberassion da la subordinassion a la curnis architetònica ch'a caraterisava la scoltura romànica sia ant ij capitej che ant la strutura dij portaj; peui, na fasson neuva ëd dissegné la posission e ël moro dij përsonage e soa posission ressìproca.

Un pass decisiv an costa diression a l'ha falo Nicòla da Verdun, n'oréfiss ativ antra ij sécoj XII e XIII, un dij pì grand artista dl'età ëd mes. Ij sò smalt, soe euvre an material pressios, cofnèt e arlichiari, a l'han ësmonù dij modej ëd n'amportansa strasordinaria.
An general, la zòna dla Mòsa, andoa che ant ël sécol ch'a fa XII a-i era staje n'atività motobin amportanta dj'oréfiss restà fidej ai protòtip classicista nopà che a le forme dla scoltura monumental romànica, a l'é stàita n'àrea ciav për lë s-ciòde dlë stil gòtich ant la scoltura. An efet, l'antërvension ëd fórmole d'arpresentassion che, ant un sens largh, as peulo disse clàssiche a l'ha avù na gròssa amportansa ant la definission d'ës neuv lengage.

Antra ij grand sicl che për prim a peulo esse ciamà gòtich, a-i son coj ch'a dòbo la fassada dla catedral ëd Senlis, tuti doj ch'as peulo daitesse vers la fin dël sécol ch'a fa XII. A l'é d'ambelessì ch'as dësvlupa la scoltura che, antra 'l 1190 e ël 1230 anviron a chërs e as precisa ant ij vàire cantié ant ël nòrd dla Fransa, dai portaj dij transèt nòrd e sud ëd la catedral ëd Chartres a le fassade dle catedraj ëd Paris, d'Amiens e ëd Reims.

La novità dla scoltura e dla pitura gòtiche a pogiava dzortut ansima a sò naturalism anciarmant e a soa capassità ëd liberesse djë schema ch'a j'ero vnùit prima. Ij mèir ëd reuse scurpì ch'as rampio su për jë stromb dle catedraj dl'Ìsola 'd Fransa a son n'element amportant ëd cost ategiament neuv vers la natura. A l'é belfé che ël neuv ëstil a sia stàit bin arseivù pròpe përchè a antërpretava mej d'àutri le neuve esigense d'arpresentassion gropà a la fasson neuva ëd përcepì le relassion ëd j'òm antra 'd lor e con ël mond da fòra: ël paisage, la natura, j'animaj, j'erbo.
Costi anteresse as son manifestasse con na neuva época dla siviltà dl'età 'd mes, con l'arpijesse fosonant dj'atività artisanaj e fin-a pre-andustriaj, con lë spantiesse dij comersi antërnassionaj e dzortut con col fenòmeno tut afàit tìpich ch'a l'é stàit l'agrandisse dle sità. J'anvìe e j'esigense mnà da 'd cangiament tant radicaj a l'han trovà ant le forme dël gòtich na possibilità d'esprimse fin-a a col moment nen conossùa. Costa-sì a smija la rason dël sucess universal ëd së stil.