Art figurativa gòtica
Vos an lenga piemontèisa | |
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
As diso pitura gòtica e scoltura gòtica l'ansema dij travaj figurativ realisà an tut ò an part ant lë spassi stilìstich dël Gòtich. Le vëdrià e la pitura[modìfica | modifiché la sorgiss]L'architetura gòtica dël Nòrd Euròpa a l'ha gavà la pitura d'ant le cese: le nervadure dle vòlte e le vòlte a sest aùss dle catedraj a lassavo pì gnun-a surfassa lìbera.
A l'é antra ij pont ëd fòrsa, antra 'n contrafòrt e l'àutr, antra na pilia e l'àutra, che as dësvlupo le gran fnestre sarà da në scren colorà: vëdrià con dë stòrie e arpresentassion ëd sant e përsonage dël Vej e dël Neuv Testament. Ël perìod ëd pi fiamengh dësvlup dle vëdrià a pija ël nòm ëd rajant. A l'é ëdcò ël perìod ch'a dvento comun-e le gargòile e le figure d'animaj grotesch. La vëdrià ëd Chartres[modìfica | modifiché la sorgiss]Esempi tìpich ëd vëdrià gòtica a l'é la part ëd mes dlë fnestron àut, a forma ëd lansa, dla catedral ëd Chartres, anté ch'a l'é arpresentà la paràbola dël Bon Samaridan, antërsà a 'd sicl ëd sene dla stòria d'Adam e Eva. An vorend antërpreté cost sicl narativ, l'euj a l'é obligà a posesse sij quàder ëd mes, colorà a quadrèt, con tinte rosse e bleuve, ch'a spantio na lus violëtta ch'a contrasta con j'àutri ross e bleu ch'a fan da fond a le plance.
Ëdcò la forma djë scompart, ranforsà da la linia greva e nèira dle bordure, a smon n'idèja dissegnativa për tuta la vëdrià, sensa tutun dësrangé la narassion ch'a goerna un ritm vajant.
Le draperìe a ondojo e as gonfio, j'erbo as alvo e a biàuto al vent, le cite figure a son sutile e svice. An sla pitura gòtica a l'han peisà j'ondà arcorente dj'anfluense bisantin-e che da sud-est dl'Euròpa a rivavo findi al sènter e al nòrd dël continent. Le trasse e le lession djë schema clàssich che, bele che motobin medià, la miniadura bisantin-a a l'avìa goernà, a son ëstàite arpijà dai pitor (e da jë scultor) europengh, ch'a l'han dovraje për trasformé le forme dël lengage romànich, an arsercand fórmole d'arpresentassion pì lìbere. Ij manuscrit minià[modìfica | modifiché la sorgiss]A l'é nen possìbil marché na division con ël piolòt antra j'artista dle vëdrià dle catedraj gòtiche e ij pitor dij pressios manuscrit minià dl'istess perìod.
Ël miniadurista W. De Brailes, ch'a l'ha travajà dla prima mità dël sécol ch'a fa XIII e dont ël nòm a l'é conossù për soa firma ansima a doi manuscrit, a podrìa për esempi esse ëdcò l'autor ëd chèich carton ëd vëdrià.
Na soa pàgina dëstacà, goernà al musé Fitzwilliam ëd Cambridge, an Anghiltèra, a peul arcordé la vëdrià për via dla disposission dle sene dël sicl narativ, a bande ëd quàder anterompùe da 'd dissegn ëd feuje ch'a biàuto.
Le figure a l'han miraco men ëd grassia che cole dle vëdrià dël Bon Samaridan, ma lë stil, ant ij doi travaj, a la base a l'é l'istess. La pitura ëd De Brailes a giuta a capì cola ch'a l'é la vera natura dl'art gòtica.
Chiel a spiega j'antiche scriture con dij sicl piturà, rich d'antrospession psicològica, andoa un realism neuv a l'é al pòst dël solen simbolism romànich. A De Brailes a-j pias ël detaj dròlo ch'a ampression-a lë spetator. Un fiamengh manuscrit, anviron dël 1250, ciamà la Bibia Maciejowski e al di d'ancheuj goernà a New York, a fa vëdde dle sene ëd bataja dël Vej Testament: a së s-ciàira, sota na strutura architetònica, ël campament dël re ravagià da l'esèrcit d'Abram.
J'antich ebreo a pòrto dle ròbe a la mòda dël temp ëd l'euvra. La sena dla crocifission dël Manuscrit ëd Regensburg, dël 1270 anviron, a në smon la mòrt ëd Gesù parèj d'un rit divin e 'd n'assion ëd consens sacrà. Ma an na miniadura d'un salteri dël 1255 anviron, al di d'ancheuj a Melk, Gesù ch'a monta an sla cros a osserva ij sò përsecutor con n'aria ëd grev arpròcc. Le mistà[modìfica | modifiché la sorgiss]An soa Historia Anglorum, Matthieu Paris a l'é arpresentasse prostrà dnans a Marìa, antramentre ch'a dis n'orassion ch'a ancamin-a con le paròle «Benedet ij basin ch'a ven-o dai làver dël Bambin»: a-i é un përfond ëd piture gòtiche ch'an documento, parèj ëd costa mistà ëd Paris, la popolarità dël tema dl'amor antra Marìa e soa masnà. Un tond dël palass dël vësco ëd Chichester, realisà con la legerëssa eleganta dl'art ëd cost temp, an mostra Marìa an sël tròno con coron-a e cavija regal, sircondà da 'd mëssagé ch'a bruso d'ancens. Ël Bambin an fàuda a la fissa doss ant j'euj an butandje ij brass antorn al còl. La pitura a l'ha caràter solen e uman ant l'istess temp. La scoltura[modìfica | modifiché la sorgiss]A l'é malfé stabilì na dàita d'achit ëd la scoltura gòtica. Për cheidun a sarìa da arconòsse ant ij grand portaj a statue e colòne, dont ël prim grand esempi a l'é stàit comissionà da Suger për la cesa ëd Saint-Denis. Përdù 's prim model, na testimoniansa amportanta ëd costa forma neuva dla scoltura monumental a l'é smonùa da j'ansidit portaj reaj (përchè ambelelì a son arpresentà vàire re e argin-e dël Vej Testament) dla catedral ëd Chartres. Donca l'achit dël neuv ëstil ant la scoltura a sarìa da daité a la mità anviron dël sécol ch'a fa XII.
Tutun, antant che j'element ëd novità dl'architetura gòtica a son motobin evident e a l'é belfé carateriseje, as peul pa disse l'istess për la scoltura.
Dë statue pogià a jë stromb dij portaj a-i na j'era già ant le gran cese romàniche, tanme a Tolosa e a Saint-Gilles. Un pass decisiv an costa diression a l'ha falo Nicòla da Verdun, n'oréfiss ativ antra ij sécoj XII e XIII, un dij pì grand artista dl'età ëd mes.
Ij sò smalt, soe euvre an material pressios, cofnèt e arlichiari, a l'han ësmonù dij modej ëd n'amportansa strasordinaria. Antra ij grand sicl che për prim a peulo esse ciamà gòtich, a-i son coj ch'a dòbo la fassada dla catedral ëd Senlis, tuti doj ch'as peulo daitesse vers la fin dël sécol ch'a fa XII. A l'é d'ambelessì ch'as dësvlupa la scoltura che, antra 'l 1190 e ël 1230 anviron a chërs e as precisa ant ij vàire cantié ant ël nòrd dla Fransa, dai portaj dij transèt nòrd e sud ëd la catedral ëd Chartres a le fassade dle catedraj ëd Paris, d'Amiens e ëd Reims. Ël naturalism[modìfica | modifiché la sorgiss]La novità dla scoltura e dla pitura gòtiche a pogiava dzortut ansima a sò naturalism anciarmant e a soa capassità ëd liberesse djë schema ch'a j'ero vnùit prima.
Ij mèir ëd reuse scurpì ch'as rampio su për jë stromb dle catedraj dl'Ìsola 'd Fransa a son n'element amportant ëd cost ategiament neuv vers la natura.
A l'é belfé che ël neuv ëstil a sia stàit bin arseivù pròpe përchè a antërpretava mej d'àutri le neuve esigense d'arpresentassion gropà a la fasson neuva ëd përcepì le relassion ëd j'òm antra 'd lor e con ël mond da fòra: ël paisage, la natura, j'animaj, j'erbo. |