Art figurativa gòtica

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Scren an stil cosmatin ëd la Basìlica ëd San Gioann an Lateran a Roma. A smon an manera motobin ciàira l'anfluensa combinà dij travaj an mosàich d'anfluss bisantin e dle decorassion geomètriche d'adoss mussulman-a. As diso pitura gòtica e scoltura gòtica l'ansema dij travaj figurativ realisà an tut ò an part ant lë spassi stilìstich dël Gòtich. Le vëdrià e la pitura La fnestra a roson ëd la Catedral ëd Notre Dame a Paris L'architetura gòtica dël Nòrd Euròpa a l'ha gavà la pitura d'ant le cese: le nervadure dle vòlte e le vòlte a sest aùss dle catedraj a lassavo pì gnun-a surfassa lìbera. A l'é antra ij pont ëd fòrsa, antra 'n contrafòrt e l'àutr, antra na pilia e l'àutra, che as dësvlupo le gran fnestre sarà da në scren colorà: vëdrià con dë stòrie e arpresentassion ëd sant e përsonage dël Vej e dël Neuv Testament. An efet, la técnica dla vëdrià as dësvlupa dzortut con lë stil gòtich e a arciama l'amportansa che Suger a dasìa a la lus. La vëdrià a l'é la técnica ëd ponta dla pitura gòtica e a rampiassa la pitura an sle muraje dël perìod romànich. A cangio ëdcò ël dissègn dij përsonage, la composission dle sene e la forma dij compartiment andoa coste-sì a son butà. Fnestre a vëdrià dël Dòm ëd Reghensborgh Ël perìod ëd pi fiamengh dësvlup dle vëdrià a pija ël nòm ëd rajant. A l'é ëdcò ël perìod ch'a dvento comun-e le gargòile e le figure d'animaj grotesch. La vëdrià ëd Chartres Esempi tìpich ëd vëdrià gòtica a l'é la part ëd mes dlë fnestron àut, a forma ëd lansa, dla catedral ëd Chartres, anté ch'a l'é arpresentà la paràbola dël Bon Samaridan, antërsà a 'd sicl ëd sene dla stòria d'Adam e Eva. Le plance a son ëspartìe an dë scompart geométrich, an sercc o an quadrifeuj. An àut a mancin-a, ël Bon Samaridan a fassa la testa dël viandant assalì dai làder, ant la campagna antra Gerusalem e Gérich. Ël ferì a l'é fàit monté a caval dal Samaridan e a l'é mnà drit a n'oberge, andoa l'òsto, dnans a lë scagn, pien ëd client, a spòrz la man për arsèive ij sòld. Ant la lunëtta superiora d'un dij quadrifeuj ël Samaridan a bèica pietos ël viandant ch'a l'ha arvestì e piassà an na stansia còmoda. Ancor al sènter dël midem quadrifeuj a së s-ciàira Adam, robatà a la tentassion. A snistra ëd costa sena, Nosgnor a-j dà la vita a Adam con sò sofi; a drita a së s-ciàira Adam andurmì antramentre che Nosgnor a crea Eva e, dzora, Nosgnor ch'a proibiss a Adam e Eva ëd mangé ël frut dl'erbo dla bin e dla mal. An vorend antërpreté cost sicl narativ, l'euj a l'é obligà a posesse sij quàder ëd mes, colorà a quadrèt, con tinte rosse e bleuve, ch'a spantio na lus violëtta ch'a contrasta con j'àutri ross e bleu ch'a fan da fond a le plance. Ëdcò la forma djë scompart, ranforsà da la linia greva e nèira dle bordure, a smon n'idèja dissegnativa për tuta la vëdrià, sensa tutun dësrangé la narassion ch'a goerna un ritm vajant. Le draperìe a ondojo e as gonfio, j'erbo as alvo e a biàuto al vent, le cite figure a son sutile e svice. An beicand sa vëdrià as resta frapà da la nossensa e l'anciarm dont a l'é stàita concepìa e realisà an fonsion cromàtica. An sla pitura gòtica a l'han peisà j'ondà arcorente dj'anfluense bisantin-e che da sud-est dl'Euròpa a rivavo findi al sènter e al nòrd dël continent. Le trasse e le lession djë schema clàssich che, bele che motobin medià, la miniadura bisantin-a a l'avìa goernà, a son ëstàite arpijà dai pitor (e da jë scultor) europengh, ch'a l'han dovraje për trasformé le forme dël lengage romànich, an arsercand fórmole d'arpresentassion pì lìbere. Ij manuscrit minià Decorassion minià da 'nt ël Còdes ëd l'Escoriàl (1221-1284) A l'é nen possìbil marché na division con ël piolòt antra j'artista dle vëdrià dle catedraj gòtiche e ij pitor dij pressios manuscrit minià dl'istess perìod. Ël miniadurista W. De Brailes, ch'a l'ha travajà dla prima mità dël sécol ch'a fa XIII e dont ël nòm a l'é conossù për soa firma ansima a doi manuscrit, a podrìa për esempi esse ëdcò l'autor ëd chèich carton ëd vëdrià. Na soa pàgina dëstacà, goernà al musé Fitzwilliam ëd Cambridge, an Anghiltèra, a peul arcordé la vëdrià për via dla disposission dle sene dël sicl narativ, a bande ëd quàder anterompùe da 'd dissegn ëd feuje ch'a biàuto. Le figure a l'han miraco men ëd grassia che cole dle vëdrià dël Bon Samaridan, ma lë stil, ant ij doi travaj, a la base a l'é l'istess. La pitura ëd De Brailes a peul miraco ven-e da 'n salteri. Costi cit lìber ëd salm, ch'a l'era belfé trasporté e dovré pr'ëstudié e dì ël Bin, a son për l'art gòtica lòn che le gròsse bibie pr'ij monio a j'ero për cola romànica. Ël salteri gòtich a contnìa soens un curt resumé piturà dla stòria bìblica. Autoritrat minià ëd M.sù De Brailes La pitura ëd De Brailes a giuta a capì cola ch'a l'é la vera natura dl'art gòtica. Chiel a spiega j'antiche scriture con dij sicl piturà, rich d'antrospession psicològica, andoa un realism neuv a l'é al pòst dël solen simbolism romànich. Ant l'arpresentassion d'Adam e Eva ch'a mangio ël frut proibì e a dan, mincadun për sò cont, la spiegassion a Nosgnor ëd përchè a l'han falo, parèj che an tute j'àutre sene De Brailes a fa nasse la domanda e la rispòsta da la continuità narativa. As podrìa paragoné coste miniadure al teatro dij misteri dla tarda Età ëd mes, anté che ij përsonage a arpresento Nosgnor, Adam e Eva. Ant la pitura ëd De Brailes, Nosgnor a svantaja l'orlo ëd soa vesta an sla testa dla cobia pecatris, che peui a l'é arpresentà ch'a ancamin-a a travajé con fatiga. Ël sacrifissi a Nosgnor ëd Cain e Abel, ch'a ven apress, a smon anvece al pitor ël problema ëd coma Nosgnor a l'ha arfudà ël sacrifissi ëd Cain: për arpresenté sòn, a piega ël feu anviscà da Cain, ch'as vira a beiché la testa d'Abel con na gramissia malissiosa, dnans ëd colpilo a mòrt con n'òss, na mangiòjra d'animal, sìmbol ambelessì dla violensa primordial. Adam e Eva a son setà da banda dla sena ch'a pioro për cost neuv dolor. Antratant Cain a scapa. A De Brailes a-j pias ël detaj dròlo ch'a ampression-a lë spetator. Un fiamengh manuscrit, anviron dël 1250, ciamà la Bibia Maciejowski e al di d'ancheuj goernà a New York, a fa vëdde dle sene ëd bataja dël Vej Testament: a së s-ciàira, sota na strutura architetònica, ël campament dël re ravagià da l'esèrcit d'Abram. J'antich ebreo a pòrto dle ròbe a la mòda dël temp ëd l'euvra. Ëdcò ant un lìber dl'Evangeli ëd Magonza, dël 1260 anviron, Gerusalem ch'as rend con la conseguenta përzonìa dj'ebreo a l'é arpresentà ëd fasson e con ròbe contemporanie. La sena dla crocifission dël Manuscrit ëd Regensburg, dël 1270 anviron, a në smon la mòrt ëd Gesù parèj d'un rit divin e 'd n'assion ëd consens sacrà. Ma an na miniadura d'un salteri dël 1255 anviron, al di d'ancheuj a Melk, Gesù ch'a monta an sla cros a osserva ij sò përsecutor con n'aria ëd grev arpròcc. Le mistà An soa Historia Anglorum, Matthieu Paris a l'é arpresentasse prostrà dnans a Marìa, antramentre ch'a dis n'orassion ch'a ancamin-a con le paròle «Benedet ij basin ch'a ven-o dai làver dël Bambin»: a-i é un përfond ëd piture gòtiche ch'an documento, parèj ëd costa mistà ëd Paris, la popolarità dël tema dl'amor antra Marìa e soa masnà. Un tond dël palass dël vësco ëd Chichester, realisà con la legerëssa eleganta dl'art ëd cost temp, an mostra Marìa an sël tròno con coron-a e cavija regal, sircondà da 'd mëssagé ch'a bruso d'ancens. Ël Bambin an fàuda a la fissa doss ant j'euj an butandje ij brass antorn al còl. La pitura a l'ha caràter solen e uman ant l'istess temp. La scoltura Scoltura ancastonà ant na vëdrià dël Dòm ëd Paderborn A l'é malfé stabilì na dàita d'achit ëd la scoltura gòtica. Për cheidun a sarìa da arconòsse ant ij grand portaj a statue e colòne, dont ël prim grand esempi a l'é stàit comissionà da Suger për la cesa ëd Saint-Denis. Përdù 's prim model, na testimoniansa amportanta ëd costa forma neuva dla scoltura monumental a l'é smonùa da j'ansidit portaj reaj (përchè ambelelì a son arpresentà vàire re e argin-e dël Vej Testament) dla catedral ëd Chartres. Donca l'achit dël neuv ëstil ant la scoltura a sarìa da daité a la mità anviron dël sécol ch'a fa XII. Tutun, antant che j'element ëd novità dl'architetura gòtica a son motobin evident e a l'é belfé carateriseje, as peul pa disse l'istess për la scoltura. Dë statue pogià a jë stromb dij portaj a-i na j'era già ant le gran cese romàniche, tanme a Tolosa e a Saint-Gilles. A son d'àutri j'element ch'a carateriso lë stil gòtich ant la scoltura. Dnans a tut, la liberassion da la subordinassion a la curnis architetònica ch'a caraterisava la scoltura romànica sia ant ij capitej che ant la strutura dij portaj; peui, na fasson neuva ëd dissegné la posission e ël moro dij përsonage e soa posission ressìproca. Un pass decisiv an costa diression a l'ha falo Nicòla da Verdun, n'oréfiss ativ antra ij sécoj XII e XIII, un dij pì grand artista dl'età ëd mes. Ij sò smalt, soe euvre an material pressios, cofnèt e arlichiari, a l'han ësmonù dij modej ëd n'amportansa strasordinaria. An general, la zòna dla Mòsa, andoa che ant ël sécol ch'a fa XII a-i era staje n'atività motobin amportanta dj'oréfiss restà fidej ai protòtip classicista nopà che a le forme dla scoltura monumental romànica, a l'é stàita n'àrea ciav për lë s-ciòde dlë stil gòtich ant la scoltura. An efet, l'antërvension ëd fórmole d'arpresentassion che, ant un sens largh, as peulo disse clàssiche a l'ha avù na gròssa amportansa ant la definission d'ës neuv lengage. Antra ij grand sicl che për prim a peulo esse ciamà gòtich, a-i son coj ch'a dòbo la fassada dla catedral ëd Senlis, tuti doj ch'as peulo daitesse vers la fin dël sécol ch'a fa XII. A l'é d'ambelessì ch'as dësvlupa la scoltura che, antra 'l 1190 e ël 1230 anviron a chërs e as precisa ant ij vàire cantié ant ël nòrd dla Fransa, dai portaj dij transèt nòrd e sud ëd la catedral ëd Chartres a le fassade dle catedraj ëd Paris, d'Amiens e ëd Reims. Ël naturalism La novità dla scoltura e dla pitura gòtiche a pogiava dzortut ansima a sò naturalism anciarmant e a soa capassità ëd liberesse djë schema ch'a j'ero vnùit prima. Ij mèir ëd reuse scurpì ch'as rampio su për jë stromb dle catedraj dl'Ìsola 'd Fransa a son n'element amportant ëd cost ategiament neuv vers la natura. A l'é belfé che ël neuv ëstil a sia stàit bin arseivù pròpe përchè a antërpretava mej d'àutri le neuve esigense d'arpresentassion gropà a la fasson neuva ëd përcepì le relassion ëd j'òm antra 'd lor e con ël mond da fòra: ël paisage, la natura, j'animaj, j'erbo. Costi anteresse as son manifestasse con na neuva época dla siviltà dl'età 'd mes, con l'arpijesse fosonant dj'atività artisanaj e fin-a pre-andustriaj, con lë spantiesse dij comersi antërnassionaj e dzortut con col fenòmeno tut afàit tìpich ch'a l'é stàit l'agrandisse dle sità. J'anvìe e j'esigense mnà da 'd cangiament tant radicaj a l'han trovà ant le forme dël gòtich na possibilità d'esprimse fin-a a col moment nen conossùa. Costa-sì a smija la rason dël sucess universal ëd së stil.

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi