Bernardin Ferrero

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Carl Bernardin Fré Bernardin Ferrero (Carlo Bernardino Ferrero an italian) a l'é stàit diretor dë 'L Birichin për des agn, fin-a al 1896. As trata 'd sigura d'un-a dle person-e che pì a l'han pagà 'd person-a sò amor për la lenga piemontèisa. Biografìa A l'era frel d'Alfonso Ferrero e soa mare as ciamava Teresa Pasta, ma con sòn a finiss col pòch che i soma ëd soe rèis familiar. Dij prim agn dla gestion dël Birichin a l'era vnuit diretor a proprietari dël giornal e 'cò dla tipografìa che a lo stampava, al 12 ëd Via Bareul. Arrigo Frusta a l'ha contà che a l'avèissa 'n negòssi ëd biciclëtta an Piassa Solferin, e a dis ëdcò ch'a l'avèissa la costuma dë riunì tuti ij colaborator dël giornal ai 2 d'aost, ant na piòla dla Madòna dël Pilon. Costa a l'era 'cò l'ùnica gratìfica che ij colaborator dël giornal a ciapèisso. Comsëssìa, se Bernardin a pagava gnun a l'era dzortut për via che 'l giornal a-j costava motobin dë pì che lòn ch'a butava an cassia. Ant ij des agn ëd soa gestion M.sù Ferrero a l'é finì an galera coma diretor për violassion a le nòrme dë stampa fàite da sò colaborator e për coaté jë spèise ëd sacòcia soa a l'ha finì për mangesse la ca (ch'a l'era al 6 ëd Cors Casal). A la fin a l'ha dovù contentesse dë nolegé biciclëtte për vagnesse la mica an chèich manera. Dj'ùltim agn ëd soa vita a l'ha s-ciairà sò frel Alfonso andé viaman fòra testa. Ëd soa mare a l'é restane 'l necrològi publicà ant sël Birichin dla fin ëd mars dël 1921. Dël 1917 a l'era mòrt-ie 'cò sò fieul, Bernardin, che a l'era tenent dël Ters Alpin ant sël front dël Carso. Miraco marcà dë ste pèrdite a l'é peui mancà 'cò chiel ai 3 d'avril dël 1924, n'ann dapress a che sò frel a l'era rintrà an manicòmi. Un cit Zola piemontèis L'anfluss d'Émile Zola as sent motobin fòrt an soe euvre. Cola ëd Ferrero a l'é na scritura con na fòrta component sossial, andoa l'andi moralista che soèns a pija lë dzora ant jë scritor dl'Eutsent a dëspariss, për resté mach an forma 'd na frisa 'd bon sens. Ël letor a l'ha comsëssìa mai gnun dùbit d'andoa ch'a vaga la simpatìa 'd Ferrero, për tant che lë scritor a fasa gnente për ëstarmé le part pì brute dla vita dla Cracia turinèisa dla fin ëd sò sécol. A l'anvers, ij maleur dla pòvra gent as treuvo fin-a esibì, e d'àutra part as tratava ëd leture proibìe, ròbe che për vaìre vers antlora a fasìo la fonsion dla pornografìa dël dì d'ancheuj. Da costa mira j'euvre ëd Ferrero as treuvo an corispondensa pr'esempi col romans Ij delit 'd na bela fija ëd Carolina Invernizio ('cò chiel publicà ant sël Birichin). A livel literari, però, Ferrero a vòla motobin pì aut, contut che parland ëd sucess ëd pùblich a la fin dle fin a sia andaje motobin mej a M.ma Invernizio. “ -Come? -Sicura. La padrona, ier seira, për sò ingagg a l'ha daje tersent lire a Rico, e a capiss che i sòld ass campo nen via për gnente. -Ma anlora... -A bsògna ch'a l'abia passiensa e ch'a s'adata. D'altronde chila a l'é bela e ai mancran nen i client... Coste ultime paròle a l'han faie capì an che bruta situassion ch'ass trovava. A l'é sentisse gelè 'l sangh ant le ven-e... ” —La bassa russia, pàg. 185 Ij romans ëd Ferrero as bogio d'anviron a Pòrta Palass e al Balon, antra gargagnan, prostitussion, alcolisà, làder e sassin. Ma a mostro ëdcò coma sta Turin bassa a rivèissa fin-a ant ij salòt bon dla nobiltà subalpin-a, ën passand për le portinerìe. Coma le necessità dij disperà dla bassa russia as fondèisso sensa rimedi con jë stravissi djë sgnor, 'cò lor, a la fin, përzoné 'd soe necessità e nen pì lìber che ij bonòm. L'atmosfera ëd soe euvre a l'é cola d'un brut final ch'a-i riva dapress a na gioventura pijn-a ëd bon-e promësse e che soèns a riva sensa pa gnanca vàire 'd malissia, coma për cas, ò për un cediment ëd na minuta. Un maleur ch'a ciapa tuti sensa mai risparmié gnun, nì sgnor, nì bonòm, nì brav, nì gram. A l'é belfé che an sta ven-a 'd disperassion a-i sia na bon-a dòse d'autobiografìa. “ - Schifosa, schifosa - a l'ha continuà Berto, scaodandsse - schifosa 'tl'has fate manten-e dal contin Pavanett e 't'las rovinalo, it ses fate sgheiré da monsù Rivass, it l'has anfabiocame, për salvé 'l tut a l'han fate marié con mi ch'i fas la part dël fòl, it l'has robame Elvira... Oh, ma adess i n'hai basta, i n'hai pro, Cristo, si ch'i n'hai pro - e a l'é saotaie adòss, a l'ha gavà 'l cotel e, con ira feroce, stralunand j'euj e bëstemiand, a l'ha piantà una, doe, tre vòlte 'nt ël cheur d'Ghitin 'l sò cotel da maslé, ripetend ògni vòlta con na sghignassà: - I masso na vaca! I masso na vaca! ” —La cracia, pàg. 412 Ël mond dël travaj e col dla polìtica a passo ant sò romans mach dë sbiech. As sento discors sossialista ant le piòle e as së s-ciàira na chèich marca dij prim contat antra popolassion italian-e diferente dapress a l'Unità d'Italia (sòn a riva mach quand l'assion as tramuda ant l'esércit). Ma a son comsëssìa mach ëd cit frament ant në score dla vita che për soa pigran part a l'é ambientà antra sofie, piòle, portinerìe e vilëtte djë sgnor. Tuta gent che a travaja nen an sens andustrial, ò dont travaj a fa nen na gran part ant la narassion. J'ùnich travaj che a rintro an manera prepotenta ant soe trame a son mach sempe coj dij balord e dij disperà, la vita dla fabrica as ës-ciàira mach ant ij pròlogh dle stòrie përsonaj, anans che un a dròca giù, ant la bassa russia. La condission d'ovrié a restava quindi motobin privilegià rispet a cola dla gent dont a parla Ferrero. “ 'L saba 'd seira, 'l cap fabrica, butandje i sold dla paga an man, a l'avìa daje j'eut dì. -Perchè am-manda via? -Eh! me car, - a l'avia risponduje l'autr, - i magasin a son pien, j'afé a van mal, i padron a peulo pi nen fè fondo -Ma mi i son pare 'd famija - a l'avia rispòst chiel con vos strassianta. - E mi còsa veul-lo ch'ij fassa? Daltronde cost provediment ass pia pa mach për chiel... Pì d'la metà dël përsonal a l'é licensià. ” —La bassa russia, pàg. 115 A colpiss la sernia dël léssich, che miraco a resta la pì bela ocasion për nojàutri dël dì d'ancheuj dë savej coma a parlèissa la stra turinèisa d'antlora, dzortut për via che as trata squasi sempe ëd dialogh. Sò lèssich a smon ëdcò na cita sorprèisa: un dovré dl'espression dël rest për dì dësnò che a smija ch'a fussa regolar ant la Turin d'antlora. Ambelessì sota as ësmon un cit tòch da 'nt La cracia, andoa as ës-ciàira n'esempi ëd coma as dovrèissa dël rest “ -Lassme andé -No, fin-a che t'im daghe nen mia part -I l'hai nen -Dio sassin! -Strens nen... -Tira fòra coi sòld! -I n'hai gnun... strens nen, dël rest i crijo e anlora a andrà mal për tuti e doi ” —La cracia, pàg. 265 Euvre prinsipaj Ij tre romanz prinsipaj ëd Bernardin Ferrero a son: La cracia, romans dal ver, publicà ans sël Birichin, dal 1888 ; Ij mòrt 'd fam, romans social (1891) ; La bassa russia, scene 'd Pòrta Palass (1891) . Àutre soe euvre a son: 'L delit d' via dla Palma (1890); Un drama 'd via San Maurissi (1892); Le neuve (1895); L'òm dël martel (1900); 'L sacagn (1891). Arferiment bibliogràfich për chi a veul fé dj'arserche pì ancreuse Gianrenzo P. Clivio - Profilo di storia della letteratura in piemontese Arferiment

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi