David Hilbert

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

David Hilbert (1912) Matemàtich. David Hilbert a l'era nassù a Königsberg (al di d'ancheuj Kaliningrad) ai 23 ëd gené dël 1862 e a l'é mòrt a Göttingen ai 14 ëd fërvé dël 1943. Laureasse a l'Università ëd Königsberg dël 1884 con na tesi an sla teorìa dj'invariant, a l'é dventà professor an cola università. Dël 1895 a l'é stàit ciamà a Göttingen, anté ch'a l'é restà fin-a a la mòrt. Sò travaj An matemàtica Hilbert a l'ha travajà ant la teorìa dla dimostrassion (na branca dla lògica matemàtica), l'àlgebra e l'anàlisi. Ij sò anteresse sientìfich, motobin ëspantià, a-i ero guidà da na poderosa vision unificatris, anté che l'ampostassion astrata as fondìa con na cossiensa ancreusa dël ròl che la matemàtica a l'ha ant ël quàder ëd le siense an sò compless. Ël prim perìod ëd produssion sientìtica Ël prim perìod ëd l'atività ëd Hilbert, dal 1884 al 1909, a l'é stàit consacrà a dle contribussion amportante a la teorìa dij camp, a cola dj'invariant, al càlcol dle variassion, a la teorìa dj'equassion antëgraj e a le fondamente dla geometrìa. Costi travaj a l'han lassà na marca ancreusa ant la matemàtica moderna. Antra j'arzultà otnù a-i son ël teorema ëd Hilbert-Gordan an sle forme algébriche e j'arserche an sl'equassion ëd Fredholm, ch'a cùlmino ant la teorìa djë spassi ëd Hilbert. Le Fondamente ëd la geometrìa Ant le Fondamente ëd la geometrìa dël 1899, Hilbert a smon la prima sistemassion rigorosa dle vàire geometrìe conossùe coma teorìe assiomàtiche. Ël formalism Apress un perìod drù consacrà a la fìsica teòrica e a soe base matemàtiche, dal 1916 Hilbert a torna ai problema matemàtich. An costi agn a buta le fondamente ëd soa concession dla matemàtica conossùa coma formalism e a dësvlupa j'utiss lògich che servo për dene na formolassion rigorosa. Dël 1928 a-i seurto ij Lineament fondamentaj ëd lògica teòrica, an colaborassion con Wilhelm Ackermann; dël 1934 e 1939 le Fondamenta dla matemàtica, an colaborassion con Paul Bernays. Pont ëd partensa dël formalism ëd Hilbert a l'é l'arconossiment dël ròl sentral che ant la matemàtica moderna a l'han le struture infinìe e ij métod nen efetiv ëd dimostrassion. L'infinì a esist nen ant la realtà, ma l'arferiment a chiel a ven motobin a taj tanme utiss concetual për arzòlve dij problema ch'as presento an sël finì; sòn a l'é testimonià da la fecondità dij métod astrat an anàlisi, an àlgebra, ant la fìsica. Hilbert a arduvìa le teorìe matemàtiche a dle s-cëtte aplicassion ëd la lògica, për tiré fòra da j'assiòma pi 'd conseguense possìbij. Sò problema pì amportant a l'era ëd vëdde s'un sistema a fussa o nò contraditòri, dagià che da 'n sistema contraditòri as peul tiresse qualsëssìa conseguensa. Për prim Hilbert a l'ha dimostrà che qualsëssìa polìgon a peul esse trasformà an qualsëssìa àutr polìgon d'àrea ugual an tajandlo ant un nùmer finì ëd tòch. A pòrto sò nòm Base ëd Hilbert Fonsion ëd Hilbert Ij 23 problema ëd Hilbert Operador ëd Hilbert-Schmidt Problema ëd Riemann-Hilbert Spassi hilbertian e pre-hilbertian Teorema dij zero ëd Hilbert Teorema ëd Hilbert an sle surfasse Teorema ëd Hilbert ant la teorìa dj'anej Teorema ëd Hilbert-Gordan Trasformà ëd Hilbert Euvre prinsipaj Zahlbericht (1897) Grundlagen der Geometrie (1899) Methoden der Mathematischen Physik (con R. Courant, prima edission 1924) Grundzüge der theorethischen Logik (con [W. Ackermann, 1928)

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi