Jerzy Łoś

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Matemàtich.
Jerzy Łoś‎ a l'era nassù a Lwów (al di d'ancheuj Lviv) ai 20 ëd mars dël 1920 e a l'é mòrt a Varsavia al 1^m ëd giugn dël 1998, doi agn apress ch'a l'era rivaje un grev colp ël servel.

Dël 1937 a l'era intrà a l'Università Jan Kazimierz dë Lwów, ma ij sò studi a son ëstàit anterompù doi agn pì tard da lë s-ciòp dla sconda guèra mondial. Dël 1945 a l'ha arpijà a studié a l'Università Maria Skłodowska-Curie a Lublin e dël 1947 a l'ha pijà la làurea an filosofìa con la tesi Podstawy analizy metodologicznej kanonów Milla (Ij fondament ëd n'anàlisi metodològica dël métod ëd Mill). Peui a l'ha tramudà a Wrocław, anté che na partìa ëd matemàtich motobin ativ (dont H. Steinhaus, B. Knaster e E. Marczewski) a j'ero an camin ch'a butavo an pé un neuv dipartiment.
Dël 1949 Łoś a l'ha pijà ël dotorà an siense a l'Università ëd Wrocław. Soa tesi, Teoria matryc logiki wielowartościowej (Teorìa dle tàule ëd vrità për lògiche a vàire valor) a l'avìa scrivula sota la supervision ëd Jerzy Słupecki.
Dël 1955 a l'ha arseivù da l'Anstitù ëd matemàtica dl'Academia polonèisa dla siensa ël tìtol ëd dotor ëd siensa an matemàtica. Cost-sì a l'era un tìtol che për chèich agn durant ël perìod ëstalinista a l'avìa rampiassà ël tradissional tìtol polonèis d'abilitassion. La tesi d'abilitassion ëd Łoś a l'era fàita da doi artìcoj: The algebraic treatment of the methodology of elementary deductive systems e On the extending of models.
Dël 1957 a l'ha arseivù ël tìtol ëd profesor zwyczajny e dël 1964 a l'é stàit elegiù mèmber ëd l'Academia polonèisa dle siense.

Soa cariera

Durant soa cariera, Łoś a l'ha tramudà e cangià ëd pòst ëd travaj assè soens. A l'ha ancaminà a Lublin, peui a l'ha tramudà a Wrocław. Dël 1951, durant j'agn ëd la pianificassion sentralisà ant ij pais comunista, l'Anstitù ëd matemàtica dl'Academia polonèisa dle siense a l'ha decidù ëd dësvlupé l'àlgebra an Polònia. Łoś a l'é stàit antlora mandà a Toruń, ancarià ëd creé na session an àlgebra: ansema ai sò student J. Słomiński, E. Sąsiada e S. Balcerzyk a l'é riussì a creé da zero un fòrt sènter d'arserca.
Dël 1961, a l'é andàit a Varsavia, anté ch'a l'ha travajà an tre anstitù: l'Anstitù ëd filosofìa, l'Anstitù ëd matemàtica e a la fin a l'Anstitù d'anformàtica.

Durant soa vita Jerzy Łoś a l'ha arseivù vàire onor e premi e a l'ha coatà tanti ufissi amportant d'organisassion sientìfica. Për esempi, dal 1979 al 1983, a l'é stàit pressident ëd la Division ëd lògica, metodologìa e filosofìa dla siensa ëd l'Union antërnassional dë stòria e filosofìa dla siensa.

Sò travaj

J'anteresse d'arserca ëd Łoś a j'ero motobin ëspantià e a l'han cangià durant ël cors ëd soa cariera.
Łoś a l'ha publicà d'artìcoj ëd filosofìa, lògica matemàtica, àlgebra, teorìa dla probabilità e an sij fondament matemàtich dla conomìa. An tuti costi setor a l'ha esercità na fòrta anfluensa. Dël 1962 a l'é stàit anvità a parlé ëd sò travaj an sij fondament ëd la teorìa dla probabilità al rëscontr antërnassional dij matemàtich a Stocòlma.

Łoś a l'era nen un ëd coj matemàtich ch'a dimostro 'd teorema ëd gran dificoltà técnica; pitòst, soa fòrsa prinsipal a l'era cola ëd fé d'osservassion amportante e ëd dé le definission ëd neuve nossion fondamentaj.

La lògica matemàtica

Sò travaj a l'ha anspirà ëd neuve diression d'arserca an vàire branche dla lògica matemàtica. Për esempi, a l'é stàit antra ij prim a studié la teorìa dij modej e a l'é an cost setor ch'a l'ha tirà fòra soa contribussion pì avosà: a l'ha antroduvù la nossion d'ultraprodot dë struture e a l'ha dimostrà ël teorema fondamental dj'ultraprodot ant l'artìcol Quelques remarques, théorèmes et problèmes sur les classes définissables d'algèbres dël 1955. La nossion d'ultraprodot a l'ha trovà vàire aplicassion ant la teorìa dij modej e an d'àutre branche dla lògica matemàrica e pì an general dla matemàtica, për esempi an teorìa dj'ansem, an àlgebra, an anàlisi nen ëstàndard e an geometrìa. Cost concet a l'é restà për un përfond ëd temp l'utiss pì potent an teorìa dij modej.
Ant l'artìcol On the categoricity in power of elementary deductive systems and some related problems, a l'ha smonù la nossion për na teorìa del prim órdin d'esse categòrica an potensa (cost concet a l'é stàit ëdcò antroduvù, ëd fasson indipendenta, da R.L. Vaught). A l'é stàit Łoś ch'a l'ha formolà l'avosà congetura che na teorìa dël prim órdin numeràbil categòrica an na cardinalità pì che numeràbil a l'é categòrica an tute le cardinalità pì che numeràbij. La solussion positiva ëd costa congetura a euvra ëd M. Morley e la solussion ëd S. Shelah dla generalisassion dla congetura ëd Łoś a lengage pì che numeràbij a l'han ëmnà a la creassion dla teorìa dla stabilità.

L'àlgebra

Soe contribussion prinsipaj ant l'àlgebra a son ëstàite a la teorìa djë strop abelian e a lë studi djë strop ësclint; a l'é dovù a chiel ël concet ëd sequensa generatris ëd fasson arditaria.

La conomìa matemàtica

Sò tramud da Toruń a Varsavia a l'ha marcà un cangiament amportant ant j'anteresse d'arserca ëd Łoś, da la matemàtica pura a la conomìa matemàtica. Për vàire agn a l'é stàit motobin ativ ant ël setor, an publicand apopré vint artìcoj e an fasend ël supervisor ëd disdeut dissertassion ëd dotorà.
Un dij sò anteresse prinsipaj an cost perìod a l'era lë studi dl'echilibri ant ij modej ëd von Neumann dij process conòmich.

L'angagg sossial

Ansema al conomista Cezary Józefiak, ant j'agn 1970 Łoś a l'ha butà su un seminari andoa a partissipavo vàire conomista avosà e anté che ij partissipant a disìo an libertà soe opinion ansima a 'd chestion conòmiche e polìtiche ëdcò dlicà; soens j'armarche ch'a vnisìo fòra a j'ero crìtiche vers ël regim comunista al podèj.

Cand ël sindicà Solidarità a l'ha ancaminà soa lòta, soens Łoś a l'ha smonù sò consèj e soe idèje ai travajeur.

A pòrto sò nòm

Teorema ëd Łoś.