Lliga Regionalista
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
La Lliga Regionalista a l'é stàit un partì polìtich conservator che a l'é nassù da la fusion tra l'Unió Regionalista con ël Centre Nacional Català fàita ai 25 d'avril dël 1901. Mersì a la vitòria dla candidadura dij quat pressident (Sebastià Torres, Albert Rusiñol i Prats, Bartomeu Robert i Yarzábal e Lluís Domènech i Montaner) a l'é dventà pì fòrta e a l'é 'dcò unisse a la Lliga de Catalunya. Sò prim segretari a l'é stàit Ferran Agulló i Vidal. Ël but prinsipal ëd la Lliga a l'era col d'argionze l'autonomìa catalan-a andrinta a në stat ëspagneul. Sò giornal a l'era La Veu de Catalunya (1899 - 1936).
Ij prim sucess[modìfica | modifiché la sorgiss]La vitòria a j'elession dël 1901 a l'é pa staje 'dcò a cole dël 1903, e për lòn a-i é staje na crisi provocà dal Partì Republican Radical fondà da Alejandro Lerroux. Ël lerrouxisme a dësfendìa l'anticlericalism, lë spagnolism e la violensa. Dël 1904 a l'é trasformasse ant un partì 'd drita che a rapresentava n'ocasion vajanta për tuti ij sitadin e ij moviment che a j'ero contrari a j'arfòrme sërcà dai partì republican. A j'elession ëd la comun-a 'd Barslon-a dël novèmber dël 1905, la Lliga a l'ha otnù na granda vitòria e lë stat a l'é oponusse a costa vitòria con le laj ëd giurisdission. Antlora la Lliga a l'ha sërcà d'unì tuti ij partì catalan ant n'unica coalission ciamà Solidaritat Catalana guidà da la midema Lliga ch'a l'era 'l partì mèj organisà. Dël 1907 a-i é stajé n'àutr trionf për l'alensa catalanista, ma peui a-i son nàite 'd diferense tra la Lliga e j'àutri partì pì dë snistra e con j'elession dël magg dël 1909 la formassion ëd Solidaritat Catalana a l'é s-ciapasse. A j'elession dël 1910 minca partì catalanista a l'é presentasse da sol. Ëd neuv sucess për la Lliga Regionalista a son ruvà con ij vot vagnà dël 1911 e dël 1913, quandi 'l pressident ëspagneul Eduardo Dato a l'ha fàit na lèj che a creava le mancomunitat provinsiaj, neuva che a fasìa pì fòrta la Lliga an dasendje 'l contròl ëd la polìtica an Catalògna; con la nàssita dla Mancomunitat ëd Catalògna, n'òmo dla Lliga, Enric Prat de La Riba, a l'é stàit sërnù coma pressident. Con lë s-ciòp ëd la prima guèra mondial e con la richëssa che a l'ha tacà a avèj la borzoasìa catalan-a, la Lliga a l'ha controlà sempre 'd pì la polìtica dël pais e a l'ha 'dcò decidù 'd gionté n'element neuv a soa assion: partecipé a la vita polìtica dlë stat ëspagneul.
Partecipassion al Govern ëspagneul[modìfica | modifiché la sorgiss]La crisi dla monarchìa dël 1917 a l'ha dàit l'ocasion a Francesc Cambò 'd partecipé al govern dal mèis ëd novèmber. Ant ël midem temp Ramon d'Abadal i Calderó, neuv pressident ëd la Lliga, a l'é stàit bon a spantié j'ideaj regionalista an Valencia, an Galissia, ant ij Pais Basch e ant j'Ìsole Balear; a j'elession dël 1918 però la Lliga a l'ha otnù nomach un cit apògg fòra 'd soa region original. Con la crisi ëd j'ani '20 a l'é nàit an Catalògna un neuv partì aversari dla Lliga: Acció Catalana. Ël neuv partì, ancora pì nassionalista che la Lliga, a l'é stàit motobin votà a j'elession dël giugn dël 1923 e parèj ant la Lliga a-i é staje simpatìa për ël colp dë stat ëd Primo de Rivera, realisà ai 13 dë stèmber dël 1923, da già che a speravo 'd trové con chiel la solussion al problema dle rivendicassion ëd j'ovrié. Quandi però ij catalanista a son ancorzusse ëd coj che a j'ero ij but ëd Primo de Rivera e a l'han sërcà 'd desse sagna con ël Re Alfons XIII, ij sò partì a son ëstàit butà fòra 'd lèj e 'dcò 'l giornal La Veu de Catalunya a l'é stàit butà soa 'l contròl ëd la censura.
Pèrdita dël primà an Catalògna[modìfica | modifiché la sorgiss]Con la fin ëd la ditatura ant ël gené dël 1930 la Lliga a torna a presentesse sla sen-a polìtica ma da na banda la maladìa 'd Francesc Cambó, e da l'àutra la gran popolarità 'd Francesc Macià a fan nen avèj a la Lliga j'arzultà sperà. J'elession ai 12 d'avril dël 1931 caraterisà da la vitòria d'Esquerra Republicana de Catalunya e la scapada d'Alfons XIII, a l'han obligà la Lliga a cangé soa strategìa: parèj Ramon d'Abadal i Calderó a l'ha smonù soa aleansa a Francesc Macià ant la bataja për l'autonomìa catalana e a l'ha acetà la neuva realtà polìtica. La Lliga a l'ha peui colaborà al plebissit për lë Statù ant l'agost dël 1931, e a l'ha profità dij problema polìtich ëd Lerroux e d'Acció Catalana për mijoré soa posission a j'elession dël prim Parlament dla Catalògna, an butand ansema tuti ij setor pì conservador dël pais. Dël 1933 a l'ha cangià sò nòm ant Lliga Catalana. |
