Snista (polìtica)

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël Palass ëd Versailles, andoa as riunìo jë Stat Generaj fransèis, e a l'é na-ie la distinsion antra drita e gàucia

An polìtica, gàucia ò snista a son definission aplicà a vàire posission diferente. As trata 'd paròle ch'a l'han un sust diferent a sconda dël temp e dël pòst dont as parla.

La definission a l'é nassùa dij temp ëd la Rivolussion fransèisa, për dì 'd coj che a-j davo contra a la [[monarchìa assoluta]. Dapress a la publicassion dël Manifest dël Partì Comunista e a la montà dël marxism, a l'é stàita associà con socialism, comunism e vàire ideologìe corelà, liberalism sossial comprèis. Ant ij pais andova 'l Marxism a l'ha nen avù na posission amportanta (pr'esempi jë Stat Unì d'América), sòn a l'é rivà mach për parlé ëd polìtica foresta, e andrinta al pais la definission dë snista a l'é restaje a dle posission nen marxiste (sempe an América, al dì d'ancheuj as dòvra për dì dël Partì Democràtich).

Stòria

Dij temp ëd la Rivolussion fransèisa, ij deputà radicaj dël Ters Ëstat che as disìo "dla Montagna" për sòlit as setavo a la snista dël Pressident ëd l'Assembléa. As tratava 'd na costuma ch'a l'era anandiasse dij temp ëd jë Stat Generaj dël 1789. Ij moderà (ch'as disìo Fojant) për sòlit as setavo a la drita. A l'é anco' na costuma dl'Assembléa Nassional fransèisa che ij deputà as seto da drita a snista (rispet al Pressident ëd l'Assembléa midema) për fé vëdde sò orientament polìtich.

An chèich pais europengh la costuma dë ciamé 'snista' ij liberaj clàssich (anans che a rivèisso ij marxista) a l'era talment consolidà che a l'é restà, e sòn a l'ha generà dle situassion curiose. An Danimarca e Norvegia ij partì liberaj as fan anco' ciamé Venstre (visadì 'snista') contut che al dì d'ancheuj a sio considerà ëd drita. Na ròba parej a riva 'cò an Fransa, andoa a ven ciamà sinistrism.

Ël concet ëd 'gàucia' dapress a la mòrt ëd j'ideologìe

Col passé dël temp e l'evolussion dël pensé polìtich a l'é fasse viaman pì malfé dé na definission s-ciapà col piolòt ëd lòn ch'a sio drita e snista. An tuti e doj jë schierament as treuvo soèns part ëd programa che a rigor a dovrìo sté da la part anversa (coma 'l liberism ëd le sniste e na certa tendensa a l'antervent statal an economìa dle drite). Tuti e doj jë schierament a son motobin soèns formà da vàire ànime an conflit l'un-a con l'àutra.

Al dì d'ancheuj le posission pì conservatriss a son soèns pì rapresentà dai partì che as seto al cénter, con le due estreme posissionà ant sle domande pì radicaj ëd cambiament ëd la forma stat. La snista parlamentar a resta pì caraterisà da ategiament estrem che a van anvers a la nostalgìa ëd la socialdemocrassìa pì slargà, con forme pì moderà ancentrà ansima a lë slargament dij podej ëd l'Union Europenga a darmagi 'd coj nassionaj. An general la snista a l'ha tendense pitòst sentralisante, ma dle vire as ës-ciàiro 'cò tendense federaliste che ij podej ëd lë stat a tiro a scurteje (comsëssìa con un riliev pì bass ëd col che le mideme question a l'han për la drita).

Le domande rivolussionarie a son bele dësparìe dël panorama polìtich ëd tuta la snista, comprèisa cola extraparlamentar. A l'é comsëssia resta-ie la caraterìstica stòrica dla snista d'avej na varietà ëd frange organisà che as arconòsso nen ant ël sistema parlamentar, e ch'a men-o anans soa assion polìtica fòra dël mecanism dij partì e dj'elession. Al dì d'ancheuj an Italia l'aspet pì conossù d'ës fenòmeno-sì a l'é miraco col dij cénter sossiaj.

An general a resta patrimòni dla snista la posission catòlica pì sossial, ma contut che le veje posission atée e làiche a l'abio përdù sò monopòli assolut, l'amportansa dle posission confessionaj andrinta a la snista a la resta sempe motobin bassa. La snista a l'é 'cò la part pì vocal ant ël ciamé la protession dij modej d'assistensa sossial e ant ël ciamé na gestion viaman pì lìbera ëd le forme ëd convinvensa sossial, con vàire overture anvers a jë bzogn ëd le comun-e omossessuaj, ëd le famije 'd fat e an chèich cas 'cò anvers al dovré dròghe legere. A pàira vàire a ciamé la gent an piassa e a l'ha anco' na fòrta presensa ant le struture sindacaj, contut che a l'abia përdù cola ch'a l'era na posission ëd predominansa total.

Për tant che vàire sò moviment a l'abio dj'ategiament ëd protession dij drit ëd j'imigrà, as peul soèns trové n'efet ch'a peul ësmijé paradossal, quand ij consens ëd j'imigrant naturalisà a-j van pitòst a la drita che nen a la snista. An sòn a l'han sò efet vàire fator:

l'imigrassion da 'nt l'Euròpa Oriental, andoa ant la testa dla gent la snista a l'é associà a la ditatura, coma n'Italia a-i riva con la drita pì estrema;
la posission làica djë sniste, che a-j pias nen vàire ai religios islàmich;
ël mecanism d'identificassion che a men-a j'imigrà a consideresse pì antegrà na vira ch'as sento acetà da la part che pì a jë vorìa nen;
na comunicassion dla drita pì ancentrà ansima a la cita borzuasìa, che ën essend ël traguard ëd la speransa 'd promossion sossial ëd la pipart ëd j'imigrà a fa motobin presa ëdcò ansima a lor.

Drita e snista a tendo anco' sempe a presentesse coma fautor ò opositor ëd la presensa statal ant la regolassion ëd l'economìa, arciamand-se a j'esperiense dij liberaj clàssich e dij socialista. Al dì d'ancheuj as trata però 'd diferense ch'a resto pì ant ij programa eletoraj che nen ant l'atività legislativa pràtica.