Snista (polìtica)

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël Palass ëd Versailles, andoa as riunìo jë Stat Generaj fransèis, e a l'é na-ie la distinsion antra drita e gàucia

An polìtica, gàucia ò snista a son definission aplicà a vàire posission diferente. As trata 'd paròle ch'a l'han un sust diferent a sconda dël temp e dël pòst dont as parla.

La definission a l'é nassùa dij temp ëd la Rivolussion fransèisa, për dì 'd coj che a-j davo contra a la [[monarchìa assoluta]. Dapress a la publicassion dël Manifest dël Partì Comunista e a la montà dël marxism, a l'é stàita associà con socialism, comunism e vàire ideologìe corelà, liberalism sossial comprèis. Ant ij pais andova 'l Marxism a l'ha nen avù na posission amportanta (pr'esempi jë Stat Unì d'América), sòn a l'é rivà mach për parlé ëd polìtica foresta, e andrinta al pais la definission dë snista a l'é restaje a dle posission nen marxiste (sempe an América, al dì d'ancheuj as dòvra për dì dël Partì Democràtich).

Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]

Dij temp ëd la Rivolussion fransèisa, ij deputà radicaj dël Ters Ëstat che as disìo "dla Montagna" për sòlit as setavo a la snista dël Pressident ëd l'Assembléa. As tratava 'd na costuma ch'a l'era anandiasse dij temp ëd jë Stat Generaj dël 1789. Ij moderà (ch'as disìo Fojant) për sòlit as setavo a la drita. A l'é anco' na costuma dl'Assembléa Nassional fransèisa che ij deputà as seto da drita a snista (rispet al Pressident ëd l'Assembléa midema) për fé vëdde sò orientament polìtich.

An chèich pais europengh la costuma dë ciamé 'snista' ij liberaj clàssich (anans che a rivèisso ij marxista) a l'era talment consolidà che a l'é restà, e sòn a l'ha generà dle situassion curiose. An Danimarca e Norvegia ij partì liberaj as fan anco' ciamé Venstre (visadì 'snista') contut che al dì d'ancheuj a sio considerà ëd drita. Na ròba parej a riva 'cò an Fransa, andoa a ven ciamà sinistrism.

Ël concet ëd 'gàucia' dapress a la mòrt ëd j'ideologìe[modìfica | modifiché la sorgiss]

Col passé dël temp e l'evolussion dël pensé polìtich a l'é fasse viaman pì malfé dé na definission s-ciapà col piolòt ëd lòn ch'a sio drita e snista. An tuti e doj jë schierament as treuvo soèns part ëd programa che a rigor a dovrìo sté da la part anversa (coma 'l liberism ëd le sniste e na certa tendensa a l'antervent statal an economìa dle drite). Tuti e doj jë schierament a son motobin soèns formà da vàire ànime an conflit l'un-a con l'àutra.

Al dì d'ancheuj le posission pì conservatriss a son soèns pì rapresentà dai partì che as seto al cénter, con le due estreme posissionà ant sle domande pì radicaj ëd cambiament ëd la forma stat. La snista parlamentar a resta pì caraterisà da ategiament estrem che a van anvers a la nostalgìa ëd la socialdemocrassìa pì slargà, con forme pì moderà ancentrà ansima a lë slargament dij podej ëd l'Union Europenga a darmagi 'd coj nassionaj. An general la snista a l'ha tendense pitòst sentralisante, ma dle vire as ës-ciàiro 'cò tendense federaliste che ij podej ëd lë stat a tiro a scurteje (comsëssìa con un riliev pì bass ëd col che le mideme question a l'han për la drita).

Le domande rivolussionarie a son bele dësparìe dël panorama polìtich ëd tuta la snista, comprèisa cola extraparlamentar. A l'é comsëssia resta-ie la caraterìstica stòrica dla snista d'avej na varietà ëd frange organisà che as arconòsso nen ant ël sistema parlamentar, e ch'a men-o anans soa assion polìtica fòra dël mecanism dij partì e dj'elession. Al dì d'ancheuj an Italia l'aspet pì conossù d'ës fenòmeno-sì a l'é miraco col dij cénter sossiaj.

An general a resta patrimòni dla snista la posission catòlica pì sossial, ma contut che le veje posission atée e làiche a l'abio përdù sò monopòli assolut, l'amportansa dle posission confessionaj andrinta a la snista a la resta sempe motobin bassa. La snista a l'é 'cò la part pì vocal ant ël ciamé la protession dij modej d'assistensa sossial e ant ël ciamé na gestion viaman pì lìbera ëd le forme ëd convinvensa sossial, con vàire overture anvers a jë bzogn ëd le comun-e omossessuaj, ëd le famije 'd fat e an chèich cas 'cò anvers al dovré dròghe legere. A pàira vàire a ciamé la gent an piassa e a l'ha anco' na fòrta presensa ant le struture sindacaj, contut che a l'abia përdù cola ch'a l'era na posission ëd predominansa total.

Për tant che vàire sò moviment a l'abio dj'ategiament ëd protession dij drit ëd j'imigrà, as peul soèns trové n'efet ch'a peul ësmijé paradossal, quand ij consens ëd j'imigrant naturalisà a-j van pitòst a la drita che nen a la snista. An sòn a l'han sò efet vàire fator:

l'imigrassion da 'nt l'Euròpa Oriental, andoa ant la testa dla gent la snista a l'é associà a la ditatura, coma n'Italia a-i riva con la drita pì estrema;
la posission làica djë sniste, che a-j pias nen vàire ai religios islàmich;
ël mecanism d'identificassion che a men-a j'imigrà a consideresse pì antegrà na vira ch'as sento acetà da la part che pì a jë vorìa nen;
na comunicassion dla drita pì ancentrà ansima a la cita borzuasìa, che ën essend ël traguard ëd la speransa 'd promossion sossial ëd la pipart ëd j'imigrà a fa motobin presa ëdcò ansima a lor.

Drita e snista a tendo anco' sempe a presentesse coma fautor ò opositor ëd la presensa statal ant la regolassion ëd l'economìa, arciamand-se a j'esperiense dij liberaj clàssich e dij socialista. Al dì d'ancheuj as trata però 'd diferense ch'a resto pì ant ij programa eletoraj che nen ant l'atività legislativa pràtica.