Medeo VI

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Monument al Cont Verd, an Piassa dj'Erbe a Turin Medeo VI, stranomà ël Cont Verd, a l'é stàit ël cont ëd Savòja ch'a fa disset. La tùa Nassù a Chambéry ai 4 ëd gené dël 1334, fieul d'Ajmon ël pasi e ëd Jolanda ëd Monfrà, a l'ha suceduje a sò pare dël 1343 ch'a l'era ancor na masnà. Antlora a l'é stàit butà sota la tùa dël cont Luis II ëd Savòja e dël cont dël Genevèis, Medeo III. Con chiel minor, ij sò tuor a l'han adotà na polìtica dë scasi vassalage vers la Fransa, ant un perìod franch pericolos, con ël passage dël Delfinà ai Valois. L'età magior Pen-a Medeo a l'é stàit diciairà magior (ëd gené 1348) a l'é rivaje dlongh un cambiament ant l'assion polìtica a l'anterior e a l'esterior. Le consortrìe ëd consijé e d'aministrator, bele s'a l'avìo avù la fiusa d'Ajmon ël pasi, a son ëstàite eliminà. Medeo VI a l'ha decidù d'avzinesse viaman ai Viscont e soa seur Bianca a maria dël 1350 Galeass Viscont. Dël 1351 Savòja e Viscont a strenzo n'aliansa. La campagna për ël pais ëd Gex Dël 1353, Medeo a men-a na campagna contra Ugo d'Anthon, vassal dël Delfin, për ël possess dël Gex. J'armade dël cont a anvado ël teritòri dël nemis e a na sogeto le popolassion. A giuté Ugo d'Anthon a antërven la Fransa, ma dël 1354 j'armade dël Delfinà a son batùe. Apress dle tratative dlicà patrossinà dal vësco 'd Roma e dal re 'd Fransa, as riva a la pas ëd Paris dij 5 ëd gené 1355: Medeo a arnonsia ai sò vej possediment dël Vienèis e a oten an cambi castej e tère a nòrd ëd Ròno e l'arconossiment dël pais ëd Gex e dël Faucigny. Ant l'istess temp a l'é coatasse d'onor an n'àutra guèra, ant ël Valèis contra ij vassaj ribej. An efet, Medeo VI a l'é rivà a vagné le dzorvivense feodaj, a l'ha crasà o diminuì j'autonomìe comunaj e ij privilegi eclesiàstich. La polìtica dj'acòrd D'àutri acòrd a son ëvnuje apress, con ël midem criteri dla pas ëd Paris: costi acòrd a lìmito lë stat ëd Savòja a òvest, ma a men-o a na coesion teritorial ch'a ranforsrà lë stat an creand na continuità antra possediment che na vira a j'ero dëstacà, parèj dla Bresse e dël Vaud, e dij confin naturaj tanme ël Jura, ël Lagh Leman, j'Alp, Ròno. La polìtica ëd Medeo VI a fa an efet aumenté l'anfluensa dij Savòja ansima a Gëneva, a men-a a l'union definitiva dël pais ëd Vaud (ch'a riess a oten-e dël 1359 da soa cusin-a, Catlin-a ëd Savòja-Vaud, marià dël 1352 a Gulielm ëd Fiandra, cont ëd Namur) e a agrandiss soa anfluensa an sle Lije svìssere. Ël predomini an Piemont Medeo a l'é ëdcò riussì a crasé la potensa dël branch dij prinsi d'Acaja, an batend vàire vire Giaco d'Acaja e an dasend l'órdin ëd nijé ant ël lagn ëd Vian-a ël prinsi Filip d'Acaja, acusà d'arvira e tradiment. A dventa an pràtica padron ëd Piemont, bele che j'Acaja a na resto anvestì an part. Medeo a arsèiv su soe tère, con tanti onor, l'imperator Carl IV. Chiel-sì, fassinà dal cont, dël 1365 a lo nòmina vicari amperial an Savòja e ant le diòcesi ëd Sion, Losan-a, Gëneva, Osta, Ivrèja, Turin, Tarantasia, Belley e a-j dà ansima a coste tère tuti ij drit amperiaj. Tutun, doe fòrse a contrasto l'espansion dij Savòja a sud-est: cola dij Viscont e cola dij Paleòlogh. An raport a costi, Medeo a ten na condòta an fonsion dle situassion dël moment. Dël 1372 a aderiss a la Lija anti-Viscont: a l'é nominà comandant an cap. L'aministrassion dla Val d'Osta Medeo VI a l'é andàit a Osta për tenie j'udiense generaj dël 1351, 1368 e 1376. A l'ha anvestì Ajmon II ëd Challant-Fén-is dël féod ëd Le-z-Amaveulle (1354 e 1357) e a l'ha concedù dle franchise ai sò soget ëd Sarre (1356), Quart e Oyace (1379), Étroubles e Saint-Oyen (1381). Ai 25 ëd mars 1359 a dà a Pero ëd Montmeilleur la giurisdission dël mandament d'Aveuzo e dla castlanerìa ëd Montmeilleur. Dël 1368 a gava soa sgnorìa a Enrich ëd Quart, colpèivol ëd nen esse presentasse a l'udiensa general për risponde dj'abus dont a l'era acusà sij sò soget. Tutun a la fin ëd l'ann a lo ìntegra torna ant ij sò possediment. Aveniment amportant, dël 1376 a gava a Pero ëd Challant sò castel e la giurisdission an sël mandament ëd Cly, ch'a passa parèj sota la dominassion direta dij Savòja. Al dëstissese dla dinastìa ëd Quart (dël 1378) ëdcò costa amportanta sgnorìa a l'é ancorporà a la coron-a. Ant ël 1380 a arcomanda al baliv e ai fonsionari ëd rispeté le libertà locaj. Tre mèmber amportant ëd ca Challant a son ëstàit antra ij colaborador ës-ciass ëd Medeo VI (e dij sò sucessor Medeo VII e Medeo VIII): Ajmon II, Iblet e Bonifass I, marëssal ëd Savòja (ij prim valdostan decorà col colié dla Nonsià). La spedission an orient Medeo VI a l'ha organisà na spedission an orient ch'a l'é stàita soa amprèisa pì granda. Dël 1363 ël vësco 'd Roma Urban V, an Avignon, a denonsia j'ambission dl'espansionism mussulman e su arcesta dël re 'd Cipro Pero I ëd Lusignan a ciama a l'ossident europengh n'agiut armà për Bisans. As forma na Lija për organisé na spedission, ma a la fin mach Medeo a manten la paròla: a l'avìa dij dùbit an sj'arzultà ëd na spedission an Palestin-a, ma a l'ha preferì antërven-e a pro 'd Gioann V Paleòlogh, imperator ëd Bisans. Rintrà an patria a forma na cita armada ëd 2000 òm e a fita na flòta da 15 barche. Lassà la diression dj'afé a soa fomna Bon-a ëd Borbon e butasse d'acòrd con Urban V an sla chestion religiosa da traté a Costantinòpoli për l'unità dle cese latin-e e greche, ël Cont Verd a part a j'8 ëd fërvé 1366. Antramentre che na part ëd la spedission as ambarca a Marsèja e a Génoa, ai 20 ëd giugn 1366 Medeo a part da Venessia për l'orient. La spedission a cala arlongh l'Adriàtich, a costegia la Grecia e as fërma a Negropont. Ambelelì un mëssagé dla cort bisantin-a a comùnica a Medeo che Gioann V a l'é stàit pijà përzoné dai bùlgar. La spedission a va a l'atach ëd Galìpoli e a lo conquista ai 26 d'ost. Lassà ambelelà na varnison, Medeo as campa contra ij bùlgar, a conquista Sosòpoli, Anchialo, Mesembria, Colocastr e a buta l'assedi a Varna. A sa mira, ël zar dij bùlgar a ciama la pas e a lassa lìber Gioann V. Dël 1852, an piassa dj'Erbe a Turin, a sarà butà na scoltura euvra ëd Pelagio Palagi ch'a figura un còrp a còrp dël Cont Verd durant costa campagna. La nomea ëd Medeo a riva a sò cò. Mersì a sòn, dël 1381 a sarà sernù për arbitré un longh conflit antra Génoa e Venessia: la pas, acetà da le part, a sarà sot-signà a j'8 d'ost 1381 ant ël castel ëd Turin, visadì Palass Madama. Medeo a arsèiv Biela e ël bielèis, arvirasse al vësco ëd Vërsèj. L'amprèisa angioin-a e la mòrt Medeo VI a partìssipa ancor a l'amprèisa angioin-a contra Carl III ëd Durass, ch'a l'avìa pijà Nàpoli. L'aliansa con j'angioin (19 fërvé 1382) a l'ha për condission la cession ai Savòja ëd tuti ij drit e le possession che lor-sì a l'avìo ancor an Piemont, gavà Demont. A l'é parèj che Coni a passa ai Savòja. Medeo VI a l'é mòrt al 1m ëd mars dël 1383 a Sant Ëstevo, località ëd Campobass, durant costa spedisson, fatigà da le privassion e la maladìa. Dòp doi mèis ëd viage, a j'8 ëd maj con na sepoltura grandiosa sò còrp ambalsamà a l'é sotrà ant l'abassìa d'Autacomba. A sò ardité, Medeo VI a lassa në stat con n'estension pì che ardobià ëd col ch'a l'avìa ardità chiel, a che jë vzin pì potent a acamin-o a consideré con rispet e tëmma. La sucession Dël 1355 Medeo VI a l'ha marià Bon-a ëd Borbon ch'a l'ha daje un fieul, Medeo, sò sucessor. Ël colié dla Nonsià Dël 1364, an ocasion d'un torneo tnusse a Chambéry, a l'ha fondà l'órdin dël Colié (vnù pì tard l'órdin dla Santa Nonsià). Sò stranòm A Bourg-en-Bresse dël 1353 Medeo VI a l'avìa sernù ël color verd ant un torneo al qual a l'avìo partissipà vintequatr sivalié. Da antlora a l'é restà fidel a 's color, an dovrandlo ant ël vestì e ant l'aredament ëd la cort. Da lì a l'é vnuje lë stranòm ëd Cont Verd.

Aiuto per la lettura Ayuda para la lectura Help for Reading Rintré ant la Piòla Contaté j'Aministrator Lìber për Amprende Coression ortogràfica Tastadura piemontèisa Portaj e Proget Agiut pr'ij Contributor Travajòt sempi