Nov Latin
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Ël Nov Latin a l'é stàit un progèt ëd lenga artifissial ausiliària anventà da Daniele Rosa (1857-1944) docent e arsercateur universitari piemontèis, e publicà a Turin ant ël 1890 con ël but ëd fornì a la comunità anternassional dj'òm ëd siensa d'un mojen lenghistich ëd comunicassion antërnassional fàcil da amprende e da dovré, ch'as adatèissa a j'esigense dl'arserca sientìfica an tùit ij sò camp. L'ideja a l'era nen ëd creé na neuva lenga ma 'd fé arnasse, con na gramàtica 'l pì possibil semplificà, la lenga latin-a che già a l'era stàita për sécoj un mojen ëd communicassion dla cultura internassional. Donca pa na lenga nassional coma 'l fransèis, l'anglèis o d'àutre, ma na lenga neotrala, e pa na lenga con ëd fòrme arbitràrie, ma na lenga ch'a smijèissa 'l pì possibi a cole naturaj. Ël professor Ròsa a elàbora, parèj, ël Nov Latin coma na semplificassion dla lenga latin-a che a-j gava 'd manera dràstica la pì part ëd soe desinense, da dovresse dzurtut con ëd costrussion direte, e che 'l léssich a l'é anrichì con ëd vocàboj anternassionaj modern. Ël prinsipi che 'l Rosa a spiega a l'é sossì, con soe paròle: "Ch'a peussa esse lesùa da tùit ij savant sensa në studi preliminari e ch'a peussa esse scrivùa apress ëd pòche pàgine dë spiegassion sensa avèj da manca d'un dissionari". An efet, a l'avìa da esse na lenga mach da lese! Ël progèt dël prof. Ròsa a l'era nen l'ùnich ch'a l'era stàit proponù an col perìod-lì, ma a diferensa da àutre lenghe fondà an sla semplificassion dël Latin coma la Weltsprache 'd Volk e Fuchs[1], ël Nov Latin a l'é stàita la prima a fondesse mach an sël Latin, e quand necessari, an sle lenghe neolatin-e, sensa d'element grammaticaj strangé e stabilì "a priori", coma pr' esempi l'Esperanto. Dontré esempi 'd gramàtica[modìfica | modifiché la sorgiss]1) l'abecé a l'é col dël Latin, ma sensa la "y". (2) A-i é mach doi articoj, "le" pr' ël singular e "les" pr' ël plural. (3) L'articol andeterminativ a l'é mach "un". (4) La declinassion dij nòm a l'é limità al plural, ch'as fà an giontandje na "-s" pr' ël singular e "es" pr' ël plural. (5) J'agetiv a son nen declinà. (6) L'infinì dij verb a termina con "ar", "er", e "ir". (7) L'ampërfet a termina con "-aba", "-eba", e "-iba". (8) Ël partissipi present a termina an "-ant", "-ent", "-ient". (9) Ël partissipi passà a termina in "-á", "-é", "-í". Ël futur a l'é otenù pr' Ël mojen dël prefiss "vol". N'esempi 'd Nov Latin: "Le nov latin non requires pro le sui adoption aliq congress. Omne poter cum les præcedent regulas, scriber statim ist lingua, etiam si ils voles, cum parv individual modificationes; ils deber solum anteponer ad le lor opuscul un parv præliminari explication sicut li qui star in le prim pagina de ist nota. Sic facient ils vol valide cooperar ad le universal adoption de ist international lingua, et simul ils vol poter star legé ab un mult major numer de doctes quam si ils haber scribé in quilibet alter vivent lingua". Ésit[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël progèt ëd Nov Latin a l'ha avù pòch bon ésit e a l'é dësparì, ma a l'é stàit l'anticipassion ëd vàire progèt ch'a son rivà pì tard, coma, pr' esempi ël Latino Sine Flexione dël matematich Giuseppe Peano, nen për asard, ëdcò chiel piemontèis, l'Interlingue e a la fin l'Interlingua. Bibliografìa[modìfica | modifiché la sorgiss]
Nòte[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
