Ludwig Mies van der Rohe
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Architet. Ludwig Mies van der Rohe a l'era nassù a Aachen an Almagna ai 27 ëd mars dël 1886 e a l'é mòrt a Chicago ai 17 Ost 1969. La marca ëd sò stil a l'é stàita l’architetura minimalista. Ludwig Mies van der Rohe, ansema a Walter Gropius e Le Corbusier, a l’é considerà ‘me un dij pionié e mèistr dl'Architetura Moderna. Vita[modìfica | modifiché la sorgiss]Aachen[modìfica | modifiché la sorgiss]A l'é nassù a Aachen con ël nòm Maria Ludwig Michael Mies, darié ëd sinch frej. Sò pare a l'era un graveur dla pera e an sò laboratòri a prontava prinsipalman ëd pere da simiteri, giutà dal fieul pì grand Ewald. A giuta a giansé ël gav ëd famija e va a la Domschule, daj ses ai tërdes agn, sensa diplomesse; a cangia tipo dë studi e a va al cors d'art e mësté, la Spenratschule, ma për soa modesta condission conòmica a dev ëdcò travajé për Max Fischer, un decorator dë stuch për interior. Ant ës perìod Mies a amprend bin a disegné e sbossé, a ampara ant ij cantié e a conòss j'architet dël pòst. Ant l'istess temp a travaja a gràtis 'me amprendiss për un costrutor dël pòst. A fa 'dcò ël disegnator a lë studi Goebbels e da Albert Schneide, andoa ch'a les l'arvista Die Zukunft (Lë vnì), e a conòss parèj la filosofìa e lë spiritualità. L'architet Dülow a lo possa a andé a Berlin a sërché da travajé. Berlin[modìfica | modifiché la sorgiss]Dël 1905 a tramuda a Berlin, andoa ch'a travaja sensa stipendi an vàire cantié dla sità, fin-a ch'a intra nen ant lë studi ëd Bruno Paul da disegnator ëd mobilia. Sì a arsèiv sò prim travaj, Ca Riehl a Neubabelsberg (1906). Dal 1906 al 1908 a va sia a la Kunstgewerbeschule sia a la Hochschule für Bildende Künste (Academia ëd bele art). Dël 1907 Peter Behrens a intra ant ël Deutscher Werkbund e ant l'istess ann Mies a intra ant lë studi ëd Behrens anté ch'a resta fin-a 'l 1912, an travajand dacant a Gropius e për quèich temp ëdcò con Le Corbusier. Ant ës perìod Behrens a l'era consejé artìstich dla dita AEG e për sta companìa a batiss la Fàbrica ëd turbin-e AEG, con l'agiut ëd sòj amprendiss Walter Gropius, Adolf Meyer e Mies. A travaja dcò con l'Ambassada alman-a a San Peroborgh, anté che Mies, ch'a l'ha vintessinch agn, a rusa con sò cap. As divido pòch dòp, quand jë spos olandèis Kröller a angagio lë studi ëd Behrens dël 1911 për na meison: ël proget neoclàssich presentà ai Kröller sël sit ëd costrussion a l'é dlongh arfudà, e jë spos a ciamo n'àutr proget a Mies, ma a arfudo 'dcò soa idèja. Con Behrens, Mies a dësvlupa në stil basà sle neuve técniche struturaj, e a madura 'dcò la simpatìa për l'architetura costrutivista russa e l'architetura neoplasticista olandèisa. As ispira ëdcò a j'euvre neoclàssiche ëd Karl Friedrich Schinkel, dont ël rigor formal a-j përmëtt ëd creé sò pròpi stil architetural. Durant ës perìod a l'ha 'dcò 'l boneur ëd conòsse ij doi pì amportant architet ëd sò temp: Frank Lloyd Wright durant na soa mostra ëd disegn dël 1910 e Hendrik Petrus Berlage durant un tramud an Olanda dël 1912. Dël 1910 Mies a torna a soa sità Aachen e a pija part con ël frel Ewald al concors për ël monument a Otto von Bismarck. Dl'istess ann a progeta Ca Perls a Berlin. A l'é ant ës perìod che Mies a decid ëd gionté ël cognòm ëd soa mare Rohe con dëdnans van der për felo soné mej e vagné prestis dnans ai client d'àut livel. An batiend Ca Riehl a l'ha podù conòsse Adele Auguste Bruhn, fija ëd n'antrapreneur. Ai 10 Avril 1913 a la maria e da chila a l'avrà tre fije: Dorothea, Marianne e Waltraut. Dël 1912 a chita lë studi ëd Behrens e l'ann apress a duverta sò pròpi studi a Berlin, an soa ca. La famija antrega a tramuda a Berlin: soa adrëssa a l'é Am Karlsbad 24. Quand ch'a ancamin-a la prima guèra mondial a-j calo le comission e chiel as dédica mach pì a jë studi. L'età mura[modìfica | modifiché la sorgiss]  Dël 1921 a partissipa al concors për un gratacel sla Friedrichstaße, che chiel a pensa 'd fé tut ëd cristal, ch'as gropa a l'idèja dl'architetura espressionista ëd fé l'"architetura ëd véder". Cost a l'é 'l prim ëd na serie ëd proget visionari mai fàit, dont ëdcò "Gratacel ëd véder" (1922), "Palass ëd ciman armà për ufissi", "Cassin-a ëd ciman armà" (1923) e "Cassin-a ëd mon" (1924). Ij mon a saran peui sperimentà da Mies ant la costrussion ëd Ca Wolf dël 1927, ant ël Monument a Karl Liebknecht e Rosa Luxemburg a Berlin dël 1926, an Ca Lange (1927) e Ca Esters (1930) a Krefeld, ch'a son d'euvre anté che la proporsion e la costrussion a son dovùe a la proporsion dij sìngoj mon. Mies a travaja con l'arvista G. Material fur elementare Gestaltung ch'a nass dël Luj 1923 e a surtirà mach për ses nùmer fin-a 'l 1926; an st'arvista as ancontro j'idèje dij dadaista, dij neoplasticista, dij costrutivista e dij surealista. Sti neuv langagi architeturaj a pòrto Mies a avèj na soa opinion, ch'a sarà mostrà a Walter Rietzler, diretor dl'arvista dël Deutscher Werkbund, Die Form:
Con sti mòt Mies a veul dì che la forma a l'é nen ël pont d'andoa parte ma mach l'arzultà final dla progetassion, dont la part essensial a l'é 'l process. Soe pì grande contribussion a la filosofìa architetural dij tard agn 1920 e 1930 a-j eufr da diretor artìstich dël Weissenhof, ël quarté sperimental batì a Stocarda për smon-e le neuve tendense architeturaj europenghe, e da diretor dla Bauhaus. Con la partissipassion a l'Esposission Universal dël 1929 da arpresentant dl'Almagna, Mies a riess a esprime an pien soe idèje, dagià che l'edifissi a l'avìa gnun-a fonsion gavà cola d'arpresenté la coltura dl'architetura alman-a; sò Pavajon ëd Barslon-a a presenta tùit j'element dl'architetura ch'a progetrà ant j'agn apress, con le pilie d'assel e 'l tle d'assel e véder. Tutun l'arserca sël tle d'assel a l'era già fasse a Weissenhof dël 1927, anté ch'a l'era pensasse ëd dovrelo për duverté d'ambrassure pì larghe. Chicago e USA[modìfica | modifiché la sorgiss]
A la fin dj'agn 1930 a dev chité 'l pais, dësmarcorà da la prèisa dël podèj dij nasista. Rivà ant jë Stat Unì, soa anfluensa da progetista a l'era già notèivol: a l'era stàit diretor dla scòla Bauhaus për vàire agn e a l'avìa già vagnà vàire concors. A l'era avosà për ij sò mòt "Men a l'é 'd pi" e "Dé a sta ant ij detaj" e donch a creava dë spassi da contemplé, neutraj, basand sò stil sl'onestà dël material e sl'antegrità strutural, fasend dë studi ancreus sël particolar architetural. Ant ij darié vint agn ëd soa vita, Mies a l'é rivà a fé l'architetura monumental "pel e òss" (Skin and bone). Sòj ùltim travaj a son l'estrem ëd la sempificassion e dl'essensialità. A Chicago a l'é vnù ël présside dla scòla d'architetura al Chicago's Armour Institute of Technology (pì tard ciamà Illinois Institute of Technology, IIT). Soa condission, an acetand ël ròl, a l'é stàita 'l përmess d'arfé 'l campus. Quèidun ëd sòj edifissi pi famos a resto sì, 'me la Crown Hall, l'edifissi sentral dl'anstitù. Dal 1946 al 1950 Mies a l'ha batì la Ca Farnsworth për un rich sirògich ëd Chicago. A l'é stàita la prima ca batìa da Mies van der Rohe an j'USA. La ca a l'é squadrà, con eut pilie d'assel an doe file paralele. Sospèise fra le pilie a-i son due surfasse (ël paviment e 'l tèit) e 'n sempi spassi abitàbil sarà da dle parèj ëd véder. Tùit ij mur esterior a son ëd véder, l'interior a l'é tut duvert, gavà na zòna al sènter, sarà da panej ëd bòsch con andrint doi bagn, la cusin-a e le stansie ëd servissi. La strutura dla ca a l'é tuta bianca e a arsàuta ëdcò travers ij véder trasparent. Mobilia[modìfica | modifiché la sorgiss]Mies a l'ha disegnà dcò 'd mòbij dovrand le neuve tecnologìe industriaj ch'a son peui dventà dij clàssich, 'me la Poltron-a Barslon-a, ël Foteuj Brno e 'l Foteuj Tugendhat. Soa mobilia a l'é conossùa për la fin-a concession artisanal, ch'a combin-a dij materiaj tradissionaj 'me 'l coram con ij tle cromà, e la distinsion fra la strutura portanta e le surfasse portante, soens an creand dë sbals për fé tut pì leger e dlicà. An cost perìod a l'ha travajà ëd fasson ës-ciassa con Lilly Reich.
Ij darié agn[modìfica | modifiché la sorgiss]   Dël 1958 a l'ha costruì un dij pì grand esempi sia dl'architetura minimalista, sia dl'architetura antërnassional, ël Seagram Building a New York. A l'é 'n gratacel ëd véder, armarchèivol për l'idèja ëd Mies van der Rohe ëd lassé na granda piassa con na fontan-a dnans a la strutura, creand në spassi duvert an mes a na zòna tutafàit batìa con na densità motobin àuta. Mie van der Rohe a l'ha disegnà e costruì vàire edifissi motobin àut a Chicago e an d'àutri leu, dont ël Federal Building (1959), IBM Building (1966) e ij palass ai cìvich 860-880 ëd Lake Shore Drive (1948-1952). An sti palass a sperimenta dle pilie mèistre viaman pì sutile e a studia dij pian-tèra con preuss d'erba e andor duvert o vëdrià për creè na transission gradual fra 'l romor dla strà e l'intrada dl'edifissi. Dël 1962, giumaj vej e malavi, a l'é ancor angagià për progeté ël musé d'art contemporania a Berlin. La Neue Nationalgalerie a l'é considerà n'euvra grandiosa e tràgica për l'architet: a l'é n'ala quadrà d'anviron sessantessinch méter ëd còta, con un tèit ch'a pògia mach ansima a eut pilie d'assel. St'edifissi a l'é 'n model fondamental për j'architet posterior. Dël 1963 a l'ha arseivù la Midaja pressidensial dla libertà dal pressident dj'USA John Fitzgerald Kennedy. Ant ij darié agn ëd soa vita Mies a l'ha dësvlupà e batì n'architetura mìnima e massimament sintética, con ël but ëd dé a l'òm modern un pòst andoa sté, con dë spassi duvert, lìber, protegiù da struture ch'as nòto nen. A l'é mòrt ël 17 Ost 1969, a l'é stàit cremà e sotrà vzin a Chicago ant ël Graceland Cemetery. Soa tomba a l'é na lòsa ëd granit nèir e na pianta ëd fava merican-a. Archivi[modìfica | modifiché la sorgiss]L'archivi ëd Ludwig Mies van der Rohe a l'é na session indipendenta aministrà dal Musé d'Art Moderna ëd New York, ant ël dipartiment d'architetura e progetassion, dagià che chiel a l'avìa deposità lì tut dal 1968 e con sò strument testamentari. L'archivi a l'é d'apopré 9000 document, dont ij disegn e ij proget. A-i son ëdcò coj ëd quand ch'a l'ha colaborà con l'architet Lilly Reich dal 1927 al 1937. J'àutri document a ven-o da tuta la cariera dl'architet, a-i son soe litre 'd travaj, fòto d'edifissi, machëtte, mobilia, document sonor, lìber e arviste. D'àutr material d'archivi a resta ant la librarìa dl'Anstitù d'Art ëd Chicago, an particolar ël material prontà fra 'l 1929 e 'l 1960, ëdcò se la pì part a armonta a dòp l'ann 1948. A-i é n'archivi ëd sòj lìber përsonaj a l'Università dl'Illinois a Chicago, n'àutr archivi ëd disegn e fòto al Canadian Center for Architecture ëd Montréal, ëd litre privà a la Newberry Library ëd Chicago, oltra che a la Librerìa dël Congress a Washington. Anliure esteriore[modìfica | modifiché la sorgiss] |
