Paolo Soleri

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Architet.
Paolo Soleri, an piemontèis Pàul Solè, a l'era nassù dël 1919 e a l'é mòrt dël 2013.

Solè a l'ha fondà Arcosanti e la Fondassion educativa Cosanti. A l'é stàit professor al Dipartiment d'Architetura dl'Università dlë stat d'Arison-a, a l'ha scrivù ses lìber e vàire artìcoj e monografìe. Dël 2000 a l'ha arseivù 'l lion d'òr a la cariera a la mostra dël Cine 'd Venessia për soa vita dedicà a l'architetura e dël novèmber 2006 a l'ha vagnà 'l National Design Award smonù dal Musé Copper-Hewitt ëd New York.

Vita

Solè a l'é nassù a Turin, an Piemont. A l'ha pijà la làurea con làuda an architetura al Politécnich ëd Turin dël 1946 e a l'ha passà n'ann e mes associà con Frank Lloyd Wright ant sò studi "Taliesin West" an Arison-a e ant l'àutr studi "Taliesin" a Spring Green, an Wisconsin. D'ës temp a l'ha otnù d'arconòssiment internassionaj pr'ël proget d'ën pont ciamà "The Beast", smonù 'dcò al Musé d'Art Moderna ëd New York.

Solè a l'é tornà an Piemont dël 1950 e a l'ha arseivù da la bòita "Ceramica Artistica Solimene" ëd Vietri, sla còsta d'Amalfi, la comission ëd batì lë stabiliment prinsipal. Lë stil a l'é modernista decorativista.

Ant soa cariera a l'ha peui dovrà e adatà ij process industriaj dle siràmiche amprendù an cola ocasion. As rëscontra sta soa passion ant le ciòche 'd siràmica e bronz e ant le struture architetòniche con ëd fond sabios da chiel batìe. Dzortut le ciòche a l'han avù 'n ròl amportant: për pì che 40 agn, ij profit ëd soe vèndite a l'han daje assè dë dne për costruì e mné sò studi teòrich. A Arcosanti e Cosanti as produvo ancor ancheuj ëd ciòche 'd siràmica e 'd bronz.

Dël 1946 a l'é stabilisse a Paradise Valley, davzin a Scottsdale, an Arison-a, con soa fomna Colly e soe doe fije. Dal 1970 a l'ha anandià la costrussion artisanal d'Arcosanti, protòtip ëd sità për 5000 përson-e, con l'agiut ëd generassion dë student d'architetura, 'me na comunità e 'n pòst andoa sperimenté dle neuve teorìe urbanistiche e ispirà ai prinsipi dl'ecologìa. Ës "laboratòri urban" a l'é vnù internassionalman avosà.

La famija Solè a l'ha dedicà tuta soa vita a l'arserca e a la sperimentassion dl'urbanìstica. La Fondassion Cosanti sensa fin ëd profit a pòrta anans l'euvra e 'l pensé ëd Solè dal 1961 (cand a l'ha fondala) e ancor ancheuj. Ës pensé a l'é anfluensà an manera ancreusa da col dël paleontòlogh gesuita e filòsof Pierre Teilhard de Chardin.

Solè a l'é mòrt ai 9 d'avril 2013 pr'ëd càuse naturaj e a l'é stàit sotrà a Arcosanti.

Pensé

Solè a l'ha studià na propòsta përsonal d'utòpica sità dl'avnì uniend ëd teorìe sossiaj, filosòfiche, ecològiche e componend an fin l'arcologìa, visadì l'architetura ecologista.

L'urbanìstica 'd Solè, presentà ant soa didàtica, sòj graf e soe publicassion, as fonda sl'arflession che pì 'n sistema a l'é compless, pì a l'é miniaturisà. La complessità a sarìa possìbil pròpe mach con la miniaturisassion, a basta vardé 'l còrp uman, anté che 'd milion ëd célule a travajo ansema. Donca Solè a propon l'amplosion, l'acorpament ëd tute le vàire fonsion spartìe e sbardlà ant l'urbanìstica ëd sò temp e 'dcò dël dì d'ancheuj. Për realisé sta contrassion urban-a a venta passé da na sità bidimensional, 'me la tìpica megalòpoli ch'a së spantia rusiand ël teren ëd j'anviron, a na sità tridimensional ch'as dësvlupa dzora vàire livej an autëssa.

Con l'urbanìstica tridimensional a-i sarìa n'àutr vantage: strenzend le distanse an longhëssa le viture (che Solè a considerava na solussion al problema ëd lor-mideme, na fala dla modernità) a servirìo pì nen, o comsìa soa utilisassion a calërìa ëd fasson dràstica. Sòj proget urbanìstich a son stàit:

Mesa City (1959): a l'ha na planimetrìa disegnà con ëd forme ispirà a la biologìa, d'àute tor ëd residense për doi milion d'abitant e 30 borgià ëd campagna. A l'é la fusion dj'idèje dël "gratacel àut un mij" e "Broadacre City" ëd Wright.

Novanoah, Asteromo, Arcollective, d'aglomerà dont la motobin àuta consentrassion urban-a dle megastruture a l'é balansà da le vaste valbe agrarie e naturaj e da l'ardusssion dràstica djë sgàir ëd temp, dë spassi, ëd traspòrt e 'd marinage dl'aria, espluatand l'ambient ëd fasson pì uman-a e ecològica.

Soe propòste a son possà da n'arserca urbanìstica an granda scala, ma a son presentà ëd fasson motobin formal e a smon-o la possibilità ëd neuv stij ëd vita, gropandse a le grande utopìe dël passà. Solè a chërd ant na neuva unità dla conossensa contra la specialisassion e framentassion dominante. Oltra sòn a dis che la sità, com ecosistema uman gropà a la biosfera, a l'é la pì àuta espression spiritual, ch'a bogia e a ativa le fòrse dla bin e a fonsion-a da "angign dë spiritualisassion".

A pija n'idèja ëd Wright, ch'a dis che architetura e urbanìstica a son l'istess afé, e a gionta che architetura e urbanìstica, ùnich afé, a devo esse gropà s-ciasse a l'ecologìa: " Nòstra tecnologìa, se nen nòstra consiensa, an përmëttrà pa për vàire temp ancor d'avèj ëd vision parsiaj ëd nòstri problema... L'architetura a l'é urbanìstica tanme a l'é ecologìa dla natura trasfigurà a esse ecologìa dl'òm. L'architetura a peul nen resté 'n fenòmen atomìstich (aplicà an grand ëstil a d'esempi isolà). A dev sorpassé jë bzògn ëd l'òm e doneje pì che 'n sempli atast dj'afè dl'avnì. Ël còsm ant la natura dl'òm, cost a l'é 'l but, motobin pì che mach l'antervent uman sla natura dij materiaj. L'evolussion a l'é sta rivolussion ch'a giustìfica sòj sàut portand la sossietà an àut assè da fé chité sta frustrassion dj'òm ch'a crasa j'idèje 'me mach d'utopìe." Oltra sòn a ansist sël fàit che l'architetura a va contra minca forma 'd materialism cand a ven ecològica."

Dël 1970 la fondassion d'Arcosanti a arpresenta ël concret laboratòri urban për na neuva sità contraria a la sità edonìstica, anté che ël boneur a l'é ant ël consum ch'a degrada la përson-a. La sità a l'ha sèmper mirà a anfluensè ël dësvlup dij caràter ambientaj, sossiaj e colturaj dl'età contemporania.

Dël 1985 a produv lë "spassi për la pas", anti-tecnocràtich, basandse sël concet dij "doi soj", ël sol còsmich e col dl'efet urban, dont la lus a riva da le liure e da le sinergìe fra j'òm. A l'ha 'dcò l'idèja d'ambient modular batì con dë struture montàbij pr'ëd colònie sj'asteròid o ch'a flòto lìbere ant lë spassi. An efet Solè a consìdera lë spassi 'me 'n leu auternativ a l'ecosistema terestr ch'a l'ha sòj lìmit.