Vai al contenuto

Bielèis

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ël' bielèis a l'é un dialèt dla Lenga piemontèisa, ch'a l'ha le caraterìstiche dël Piemontèis oriental, dont a fan ëdcò part valsesian, monfrin, vërslèis, lissandrin, langhèt, mongarelèis. A l'é parlà an Biela e provinsa.

Ël'bielèis a l'é un dialèt ch'a l'ha 'na fòrta influensa dla koinè piemontèisa, bele s'a l'ha quaidun-e influense lombarde, për via dla vzinansa ëd vërslèis e Noarèis, ma cost-sì a l'é bele adess un dialèt dla lenga piemontèisa a tuti j' efèt.

La paràbola dël pare misericordios

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Dialèt ëd Biela

[modìfica | modifiché la sorgiss]
Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici p. 540

Un òm a l'éja dui fieui.
E l'ultim dij dui a l'ha dìcije a sò père: "Père, dème la mia part ëd sciò ch'a 'm ven!" e cel a-j ha dàcije a tucc dui soa part.
Dë lì a uèro dì, 'sto fieu pù sgiuvo a l'ha butà tut ënsèma e a l'ha facc sò fagòt, e a 's n'è andàsne 'nt un paìs dë lonsc e là, en ribòte ëd tucc i color, a l'ha sgarà tut ël facc sò.
Quand ch'a l'ha jeu mangià tut, a-j è vngùje 'nt col paìs là 'na gran carestìa, e cel l'ha cmënsà stëntè dla fam.
E a 's n'è andàsne e a s'è ajustàsse con 'n ësgnor ëd col paìs, ch'a 'l l'ha mandàlo ënt 'na soa cassin-a a guarnè ij porscèi.
E a l'éja cel la veuja d'ëmpinìsse la panscia dij ëgiand ch'a mangiavo ij porchit, ma gnun a-j në déja.
Quand peu ch'a l'ha dvèrt ij eucc, a l'ha dicc: "Quancc servitor ënt cà ëd mè père a l'han dël pan a sfogh e mi qui i 'm meuro ëd nètia!
I vè aussème e i vè andème dë mè père e i vè dìje: Père, mi i ho pcà 'ncontra ël Sgnor e 'ncontra ëd voi:
Mi i son pì gnin degn d'esse ciamà vòss fieu; tratème com l'ultim dij vòss servitor".
E a s'è pròpi ausàsse e a l'è 'ndàsne dë sò père; e 'ntant ch'a l'era 'ncó lontan, sò père a 'l l'ha vgùlo e a n'ha ajùne compassion, e a-j è corsije 'ncontra, a-j ha butàje ij brass al còl e a 'l l'ha basàlo.
E 'l fieul a-j ha dìcije: "Mè car père, mi i ho pcà contr'ël Sgnor e contra ëd voi; mi i 'm merit pì gnin d'esse ciamà ël vòss mat".
E 'l père a-j ha dìcije ai sò servitor: "Sù, sù, vièt, tirè fòra la vèst la pù bèla, e butèjla 'dòss! Butèje 'dcò l'anèl ënt ël dì e ij ëschèrpe 'nt i pè!
Mnè 'dcò qui ël bocin pù grass e massèlo, ch'i veu ch'i mangio e ch'i stago alegher;
përché 's mè mat a l'era mòrt e a l'è tornà ërsussitè; a s'era prdùsse a s'è tornà trovè". E 'ntrtant a l'han cmënsà stè alegher.
Ël fieul prim peu a l'era 'n campagna; e 'nt ël ritorn, avsinandse a cà, a l'ha sentù ij son e ij bal ch'a 's féjo.
E a l'ha facc ëvnì un dij servitor e a-j ha ciamàje "sciò ch'a l'era scio-lì?"
E cel là a-j ha respondùje: "A-j è tornàje vòss frèl e vòss père a l'ha massà 'n bèl vèl grass, përché ch'a torna avéilo a cà".
E cel alora 'n l'è sautà 'n bèstia e 'l a vrìa p'gnì 'ntrè 'nt cà. Ël père donca a l'è sortì dë 'd fòra e a s'è butàsse a pièlo a lë bòn-e.
Ma cel là a-j ha rspòstije e a-j ha dìcije a sò père: "A son jà tancc agn ch'mi i 'v serviss, e i ho sempr facc tut sciò ch'voi i m'èi cmandàme; e voi i m'èi mai daccme 'n cravòt ch'i 'm lo godéiss con i amis.
Ma dòp ch'a-j è vgnùje 'st vòss mat, ch'a l'ha sgarà tut ël facc sò con d'je strusasce, i èi massà për cel ël bocin pì grass ch'i éisse".
Ma ël père a-j ha dìcije: "Mè car fieu, ti ët è sempr con mi, e tut sciò ch'i ho mi a l'è anca tò;
Ma l'era pù 'ch giust ëd fè 'na ribòta e 'd fè fèsta, përché 'sto tò frèl a l'era mòrt e 'dèss l'è risussità; a s'era prdùsse e i l'oma tornàlo trovè".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 540

Dialèt ëd la Val de Cerv

[modìfica | modifiché la sorgiss]
Bernardino Biondelli Saggio sui dialetti gallo-italici p. 546

Un òm a l'éja dui matèt.
Ël pù giovo a l'ha dìcije a sò pare: "Pare, dème la mia part ch'a 'm tòca!" e 'l pare a l'ha daccèila a tucc e dui.
E dë lì a quàich dì 'st groé, reollècc tut sciò ch'a l'éja, 's n'è 'ndàsne 'nt un paìs dë lonsc, e là a l'ha mangià tut ël facc sò faghend l'ësgaron.
Aprè ch'a l'ha jù mangià tut, a-j è vgnùje 'na gran caristìa 'nt col paìs, e cel a l'ha cmensà a patì la fam.
E l'è andà butèsse a servì a cà d'un sgnor ëd col paìs, e 'st qui l'ha mandàlo an campagna a vardè ij porchit.
E a l'éja tanta fam ch'a-j tirava fin-a la gola d'ampìsse la ventre dla giand ch'a mangiavo ij porchit, e a-j déjo gnanca cola là.
Andoca a l'ha divèrt ij ége e a l'ha dicc dëspërcel: "Quèncc sërvitor a cà ëd mè pare a-j han dël pan d'avans e mì qui i mòr ëd fam!
Là! I vè bugème dë qui, tornè a cà ëd mè pare e dìje: Oh, pare, i hò facc'ne una tròp gròssa al Signor e a voi;
I merit pù gnan ëd ciamème vòss fieul; pième nomé për vòss sërvitor".
E a s'è ausàsse e l'è andà a cà; e l'era 'ncora dë lonsc ch'sò pare l'ha vgùlo; la compassion l'ha piàlo, j'è andàje prèst en òbia, s'è tacàsse al còl e a l'ha basàlo.
Andoca ël fieul j'ha dìcije: "Pare, i hò ofendùve, voi e 'l Signor; son pù gnan d'esse ciamà vòss fieul".
Ël pare a l'ha dicc ai sò sërvitor: "Portè, prèst, dle vestimente e vestìlo; butèje l'anèl ant ël dì e caussèlo;
Andè, massè 'n vèl ben grass, anché tratoma e fomla brandé;
Për sciò ch'ël mè mat l'era mòrt e a l'è rsuscità; a s'era përdùsse e a l'è trovà".
Ël prim frèl l'era 'n campagna; tornand a cà, ël sent col tapage.
E 'l ciama dë 'n sërvitor "che ch'a l'era?"
'St qui a-j dis: "J'è vnùje tò frèl e tò pare 'l trata për scio-lì".
L'àuto, j'è vnùje 'l fot e 'l vlìa gnin andè dinte; ël pare j'è vgnù fòra e s'è butàsse a pièlo aj bòn-e.
Ma l'àut l'ha dìcije: "A l'è tèncc agn ch'i 't serviss; son sempe stacc ubidient, e t'è mai dacc-me 'n cravét për fè 'na giulissansa con i mè amis;
E adèss ch'a-j è vnùje 'st àut tò fieul ch'a l'ha mangià ël facc sò con le cmare, për cel t'è facc massè 'l mèj vèl ch'i àbio".
E l'àut a-j rispond: "O mè car toison, ti t'è sempe con mi, e tut sciò ch'a l'è mè, l'è tò;
Antava bè fè 'n pò ëd fèsta anché për tò frèl, ch'a l'era mòrt e a l'è rsuscità; ch'i cherzìo franch përdù, e l'oma tornà trovèlo".
ibidem, pg. 546

Na conta ëd Boccaccio

[modìfica | modifiché la sorgiss]

Dialèt ëd Bièla

[modìfica | modifiché la sorgiss]
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 314

I digh donca ch'ant ij temp dël prim re 'd Cipri, daprè che Goffrè 'd Buglion a l'éja pià la Tèra Santa, a l'è rivà che 'na sgnora ëd Guascògna a l'è andà dë pelegrin-a al Sepolcro e, tornand a cà, rivà 'n Cipri, d'òmn baloss a l'han malprisàla motben; ëd scio-qui tant sacrinà, ël pënsà d'andè lamentèsso dao re. Ma quajcun a l'ha dìcije ch'a l'avrìa facc 'n travaj a non ess, përché o re a l'era aussì chercatèpe e bogia vuèro, che nen mach ël vendicava gnint ij ingiuri dij èt, ma con viltà franch vërgognosa a në sofrìa ciël tanti ch'a-j féjo, ch'a finìa più; a la mira che cii ch'a l'éja quàich sacrin a lo sfogava fasendje quàich dispressi o quàich ficugnà. La fomna, sentend parècc, disprà dla vendèta, për consolèssi 'na brisa dël sò sacrin, a l'ha pënsà ëd dèje 'na foratà a 's pòvr do re e, piangend, a l'è andàje dëdnen e a l'ha dìcije: "Sgnor, i ven nìe dë ciël për ch'i spècia vendèta dël dispressi ch'a i han facc-mi, ma për pasièmi 'n pòch, i lo pregh ch'a 'm mossa 'me ch'a ël fa a sofrì coi ch'i sento ch'a-j fan a ciël përché, amprëndend dë ciël, i pòssa sofrì con passiensa ël mè, ch'i darìa voëntera, ël Signor lo sa, vghend ch'a ij sofriss aussì ben".
O re, fin andoca tant mècio e facc a desse, com a 's dis-géissa andoca, comensand dël dispressi facc a costa fomna, ch'a l'ha vendicà a fil dë spà, a l'è facc-si 'n përsecutor dël diào ëd tucc coi che dë lì a 'prè a féisso quaicòss contra l'onor dla soa coron-a.
Giovanni Papanti, Parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 314-315

Dialèt dë Pcinengh

[modìfica | modifiché la sorgiss]
Giovanni Papanti I parlari italiani in Certaldo p. 320

Pcinengh a resta a nòrd-est ëd Biela, an diression dla Valsesia.

Doca i digh che aj temp dël prim re 'd Cipri, apreu la conquista fàcia dla Tèra Santa dë Gotifrè 'd Buglione, a-j è rivà che 'na gëntil fombra ëd Guascògna 'n peligrinagi a l'è andà al Sepolcro e, dë là tornand, a l'è stàcia dë quàich mascalson vilanament insultà; e 'd cio-qui ciëla sensa niun-a consolassion a 's lamëntava, e a l'ha pënsà d'andè a reclamè dël re; ma quaicun j'ha dìcij che l'avrìa përdù ël temp, përquè che ciël a l'era 'n bozaron pigron e dë gnè, e in cambi ëd vendichè ij angiùrie dij èt con giustìssia, ël tolerava cole che i-j féjo a ciël con bruta vërgògna e viltà; tant che coi che i éjo quàich fastudi, a sfogavo la soa cagnin-a con fèje a ciël quàich dëspressi o vituperi. Cio-lì sëntend, la fomna, dësprand dla vendèta, për quàich consolassion do sò dëspiasì, a l'ha pënsà ëd voléj stussichè la viltà ëd col re; e a l'è andà piangend dvèn dë ciël e a-j ha dìcij: "Mè car e, mi ven gnè dë ti për ciamè vendèta dl'angiùria ch'a m'han fàmi ma, an leu, i 't pregh che t'ëm mòssi com ët faghi a sofrì cole ch'a 'm digo che 't fan a ti, përquè i pòssa amprendi a soportè con passiensa la mia che, se lo piss fèlo, lo sa Dio se voëntè i 't regalrìa, përquè ti 't sè portèje tant ben".
Ël re, stacc fin andoca 'n rablon pigher, come fussa dës-gëssì sël seugn, cmënzand dl'angiùria fàcia a 'sta fombra, a l'ha vendicàla bruscament, e a l'è vgnù gran persecutor ëd coi che contra l'onor dla soa coron-a a féisso peu quàich dëspressi.
ibidem, pagg. 320-321