La guerra dei Morgiazzi

Da Wikipedia.
Vos an lenga piemontèisa
Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Euvra an vers ëscrita an piemontèis ëd Valsesia vers la fin dël sècol ch'a fa XVII. A conta l'arvira valsesian-a ch'a l'ha avu-ie leu ël 15 d'aost 1678 a Varal contra ij governant për dësfende j'antich privilegi dont la val a godìa fin-a dai temp dij Viscont.

Trama[modìfica | modifiché la sorgiss]

La stòria a l’é motobin sempia. A girava për la val la vos che ël goern a vorèissa dé an féod la Valsesia a un cont milanèis. Për combinassion un cont Serbelloni, ëd Milan, as trovava a Varal për la festa dla Madòna d’aost e la soa presensa a smijava confermé ij sospèt. La popolassion an partend da Alagna a marcia vers Varal con l’intension ëd mandé vìa ij governant e ëd sachegé la sità.

A la fin a sarà franch ël cont milanèis a spieghé ël malintèis e a pasié ij valsesian, ma ël podestà ëd Varal a dovrà scapé sël lagh d’Òrta sensa podèj mai pì torné an Valsesia.
La question dla dësfèisa dij privilegi a tornarà a presentesse con ël passagi dla val al ducà ëd Savòja, ma për boneur ël neuv sovran, Tòjo Medeo II, a tornarà a confermeje.

Valor dël document[modìfica | modifiché la sorgiss]

As agiss d'un document motobin amportant e ùnich, përché a përmet ëd conòsse cola ch'a l'era la lenga parlà an Valsesia pruma dl'anession ëd la val al Piemont dël 1707.

Passà lontan[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ant ël test as treuvo vàire esempi ëd passà lontan, che antlora a l'era anco' bin dovrà an Piemont: Fin ch'i furo an Valmagia, i ‘l fero volté canton, intraro a Varal, i restaro, is fërmaro (as peul noté che ël përnòm verbal dla tersa përson-a plural a l'é i e nen a, caraterìstica dël piemontèis oriental).

Generalment jë studios ëd la lenga piemontèisa i sërco dj’esempi ëd passà lontan ant j’euvre ëd pare Isler. Ant un'euvra valsesian-a, nopà, i trovoma la midema coniugassion e cost a smijarìa dimostré l’apartenensa ëd tute le parlade piemontèise a na sorgiss comun-a.

Registr lenghìstich[modìfica | modifiché la sorgiss]

Ant ël test i sentoma parlé diverse përson-e con dij registr diferent. Ël pòpol a parla valsesian, foravìa dël cont, ch’as esprim an bon italian, e la gent d’Alagna, ch’a parla ant una mës-scia ëd titschu (lenga walser) e piemontèis con un risultà pitòst dròlo e simpàtich. Miraco as agiss ëd la prima vira ant la literatura anté che n'autor as badin-a (bonariament) dël parlé dj'alman: trinche trinche vine rosse, sàuta peui come camosse....

Ëdcò ël lèssich a dimostra che la lenga parlà antlora a l'era motobin pì davzin al piemontèis comun che cola ch'as parla ancheuj: papé (carta), franch (pròpi), almanch (almeno) e vìa fòrt.

L'euvra a presenta 'dcò vàire arcaism coma: dregn (o dren): ëdnans inen: anans chilò: ambelessì

Ant la coniugassion dij verb i trovoma:

i saref: i sarìe